Katarzyna Kozyra to polska rzeźbiarka, a także artystka tworząca instalacje, fotografię i sztukę wideo.

Urodziła się 1 lutego 1963 roku w Warszawie. Studiowała germanistykę na Uniwersytecie Warszawskim (1985-1988). Jest absolwentką tzw. „Kowalni”, czyli pracowni prof. Grzegorza Kowalskiego na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (1988-1993) oraz Hochschule für Graphik und Buchkunst w Lipsku (1998). Po studiach zaprzestała uprawiania rzeźby na rzecz fotografii, wideo, wideo-instalacji, performances.

Jej pracą dyplomową była Piramida zwierząt (1993). Były to ustawione jedno na drugim, spreparowane ciała zwierząt: konia, psa, kota i koguta (konia i koguta Kozyra sama wybrała i zleciła ich zabicie). Cytując motyw z baśni braci Grimm Czterej muzykanci z Bremy, Piramida… miała traktować o uwikłaniu wszystkich ludzi w przemysłowy proceder zabijania zwierząt. Praca Kozyry w całości składa się z instalacji (czyli właściwej Piramidy) oraz drastycznego, dosłownego filmu wideo rejestrującego proces zabijania konia. W ten sposób artystka ukazała szokującą rozbieżność między końcowym efektem a sposobem jego osiągnięcia. Wywołała w ten sposób skandal, który pokazał to, Kozyra K piramidao co jej chodziło – hipokryzję akceptacji zabijania zwierząt (o ile służy to pragmatycznym celom człowieka) i niechęć do bycia świadomym tego, jak to zabijanie przebiega. Rozgłos wokół pracy spowodował, że do Kozyry przylgnęło miano artystki kontrowersyjnej. Od tego czasu także większość kolejnych prac (Więzy krwi 1995, Olimpia 1996, Łaźnia żeńska 1997 i Łaźnia męska 1999) odbijała się szerokim echem w mediach.

Olimpia (zdjęcia i film) była zapisem walki Kozyry z choroba nowotworową. W założeniu autorki praca ta była próbą przywrócenia godności schorowanemu, umierającemu ciału; polemiką z oficjalnym, lansowanym powszechnie wizerunkiem ciała zdrowego, silnego, pięknego i całkowicie kontrolowanego. Był to sprzeciw wobec przekonania o tym, że choroba czy starość ciała skazują jego właściciela na społeczną niewidzialność. Inspiracją dla Artystki był obraz Olimpia autorstwa Maneta. Artysta (swoją drogą – także wywołując skandal) sportretował prostytutkę ubraną jedynie w biżuterię i trzewiki; w ramach swego projektu Kozyra pozowała tak samo, jak modelka Maneta, tyle, że z obnażoną, łysą głową, co było efektem antynowotworowej kuracji. W sumie na pracę złożyły się: tryptyk fotograficzny nawiązujący do wspomnianego obrazu Maneta oraz film wideo rejestrujący zabieg chemioterapii, któremu poddała się artystka od 1992 roku cierpiąca na chorobę nowotworową. W odróżnieniu od Olimpii Manetowskiej, w pracy Kozyry kobiece ciało jest chore lub stare. W ten sposób artystka z jednej strony obnażyła stereotypy dotyczące kobiecego ciała w sferze publicznej (uzależnione od oceny mężczyzn), ale też stworzyła wyłom w obowiązującym kanonie estetycznym.

kozyra olimpia

Podobną tematykę porusza Łaźnia żeńska (artystka weszła do publicznej łaźni z ukrytą kamerą). Kozyra chciała pokazać, jak kobiety wyglądają „naprawdę”, tzn. w sytuacji, gdy nikt na nie nie patrzy i gdy nie muszą spełniać wyśrubowanych kanonów urody. Praca była też aluzją do historii malarstwa, które miało duży udział w formowaniu takiego kanonu (film zaczyna się i kończy obrazami Rembrandta oraz Ingresa, dowodząc, że kanon piękna w sztuce jest zmienny). Łaźnia męska była konfrontacją i kontynuacją pracy. Artystka weszła do męskiej łaźni z przyprawioną atrapą penisa i ręcznikiem przewieszonym przez szyję, który ukrywał jej piersi. Ku zaskoczeniu Kozyry okazało się, że, w przeciwieństwie do kobiet, mężczyźni, nawet będąc sami we własnym gronie, cały czas zajmują się swoim wizerunkiem, przyglądają się sobie, porównują. Mistyfikacja nie została odkryta.

W latach dziewięćdziesiątych Katarzyna Kozyra była uznawana za czołową artystkę nurtu tzw. sztuki krytycznej, przede wszystkim dlatego, że nie wahała się dotykać społecznych tematów tabu (jak śmierć, choroba i nagość), z reguły związanych z cielesnością (ciała chorego, starego, nieobecnego w publicznym dyskursie). Te zainteresowania artystki sięgają jeszcze okresu jej studiów (stworzyła wówczas m. in. Akty anorektyczki 1991, Polaroidy czarno-białe 1992).W roku 1999 reprezentowała Polskę na 48 Międzynarodowym Biennale Sztuki w Wenecji, gdzie za wideoinstalację Łaźnia męska dostała wyróżnienie honorowe.

W 1995 roku Katarzyna Kozyra zrealizowała serię czterech wielkoformatowych fotografii noszących wspólny tytuł Więzy krwi. Przedstawiały one nagie kobiece postacie, którym towarzyszyły symbole religijne – krzyż i półksiężyc. W 1999 roku dwie z nich zestawiono na billboardzie w ramach Otwartej Galerii AMS. Pracę wówczas ocenzurowano.

W latach 1999-2002 Katarzyna Kozyra pracowała nad projektem zainspirowanym choreografią Wacława Niżyńskiego do baletu Święto Wiosny Igora Strawinskiego. W 2002 zrealizowała pracę wideo Kara i zbrodnia. Tutaj Kozyra sfilmowała grupę zafascynowanych militariami mężczyzn, którzy w wolne weekendy wypełniają sobie czas zabawami z bronią i materiałami wybuchowymi. Celem ich działań jest jedynie niszczenie. Ponieważ nie chcą pokazać twarzy, na filmie noszą kobiece maski i peruki. Ostatnie sekwencje filmu ukazują postacie wisielców zwisające z drzewa. Kozyra odwraca tytuł słynnej powieści Dostojewskiego, w jej pracy jednak nie sposób dojść, co jest zbrodnią, a co karą.

W szeroko zakrojonym projekcie W sztuce marzenia stają się rzeczywistością (2003 – 2009) Kozyra koncentruje się na zagadnieniu kreacji i performatywności, wykorzystuje też różnorodne formy sztuk wizualnych i muzycznych. Przebieg pracy nad projektem był rejestrowany na wideo, a później prezentowany jako oddzielne dzieła.

Liczne części projektu W sztuce marzenia stają się rzeczywistością łączą niekiedy skrajne style – niski z wysokim, melodramat z komedią. Sama Kozyra gra tymczasem na stereotypach kobiecości i męskości, swobodnie zmienia role, dowodząc, że płeć jest aktem performatywnym.

Kozyra K Cheerleader croppedKatarzyna Kozyra tworzy również teledyski. Przykładem jest Cheerleaderka z cyklu W sztuce marzenia stają się rzeczywistością. W tym muzycznym epizodzie Kozyra interpretuje piosenkę Gwen Stefani What Are You waiting for. Bawiąc się kliszami kobiecości i męskości, artystka wciela się w rolę gwiazdy pop-rock, odgrywającej rolę cheerleaderki w męskiej szatni sportowej. W chórkach występują kuratorzy i dyrekcja Zachęty.

Pod koniec 2010 roku w warszawskiej Zachęcie została otwarta największa jak do tej pory wystawa Kozyry, prezentująca jej najważniejsze prace z różnych okresów: od Piramidy zwierząt, przez Więzy krwi, Olimpię, obie Łaźnie, po wybór filmów z cyklu W sztuce marzenia stają się rzeczywistością (podobna wystawa była eksponowana w styczniu b. r. w Muzeum Narodowym w Krakowie). Wystawa nosiła tytuł Casting, co jest odbiciem faktu, że  dla Kozyry ekspozycja ta miała być wstępem do pracy nad nowym, dużym projektem.

Na przełomie 2011 i 2012 roku Kozyra miała drugą przekrojową wystawę w Polsce, tym razem w Muzeum Narodowym w Krakowie. Wystawa nosiła tytuł „Katarzyna Kozyra. Wystawa”. Artystka po raz pierwszy na tej wystawie zaprezentowała także rekwizyty ze swoich prac w muzealnych gablotach.

We wrześniu 2011 roku otrzymała nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Źródła: Wikipedia.org, Culture.pl