Pirx jest jednym z najbardziej znanych bohaterów twórczości Lema. Niewątpliwie przyczyniła się do tego bytność Opowieści o pilocie Pirxie na liście lektur szkolnych (dzięki temu zetknęłam się z twórczością Lema), przede wszystkim jednak stało się tak za sprawą tego, że jest to, po prostu, bardzo dobra literatura, zaś sam bohater został wykreowany w sposób przemyślany i na swój sposób wyjątkowy. W przeciwieństwie do większości typowych „fantastycznych” bohaterów s-f, Pirx jest budzącym sympatię przeciętniakiem, który jednak potrafi stanąć na wysokości zadania, gdy sytuacja tego wymaga.
Cykl pirxowski, zapoczątkowany przez Opowieści o pilocie Pirxie i kontynuowany we Fiasku jest kompletny – obejmuje całe (zawodowe) życie bohatera (Fiasko przedstawia bardzo zaskakujący koniec jego przygód). Zawodowe – bo właśnie ono jest tu na pierwszym planie; symbolicznie wyraża się to poprzez fakt, że ani razu nie pada na kartach książki imię bohatera, znamy go jako Pirxa, czyli z nazwiska, określanego kolejno jako kadet, pilot, nawigator i komandor, czyli za pomocą rang oznaczających pozycję zawodową. Mamy jednak także wgląd w jego życie osobiste; dzięki temu możemy przekonać się o tym, jak jest ludzki i sympatyczny w swych niedoskonałościach, jak nieporadny w kontaktach z kobietami, jak jest zacny aż do poczciwości.
Jerzy Jastrzębski – jak zwykle niezawodny w roli autora Posłowia (Człowiek czynu w kosmosie – polecam, znakomite uzupełnienie lektury książki), tak pisze o Pirxie i ewolucji, jaką przechodzi na kartach poświęconego mu cyklu: Jako kadet odznacza się gapiostwem i nieco dziecinną skłonnością do marzeń, jako człowiek dojrzały – umysłem refleksyjnym, niełatwo popadającym w rutynę utartych dróg rozumowania, a także wiarą w prostą intuicję i nieufność wobec sztywnych, ustalonych sposobów rozwiązywania intelektualnych zadań. Te cechy zresztą nader często wpędzają go w sytuacje konfliktowe.
W rzeczy samej – Lem obdarza Pirxa wieloma cechami, które sam niewątpliwie cenił. Bohater jest bezpretensjonalny, pozornie całkiem przeciętny, jego siła polega jednak na niezłomnym charakterze i otwartym umyśle – pod tym względem przypomina nieco inną znakomitą postać z kart dzieł Lema, Ijona Tichego, który choć wyraźnie odmienny charakterologicznie, zachowuje podobny, otwarty umysł. Kiedy zaś Pirxowi przychodzi stanąć w obliczu wyzwania, znika jego nieporadność i zostaje zastąpione wyjątkową skutecznością i determinacją, które wygrywają nawet w chwilach słabości. Nasz bohater nie wykazuje cech heroicznych, jednak jest opanowany, zachowuje zdrowy rozsądek, czasem ma po prostu szczęście… nierzadko wykazuje się także poczuciem humoru.
Opowieści o pilocie Pirxie to zbiór dość długich opowiadań, które układają się wedle kolei losów głównego bohatera. Po raz pierwszy wydano je w 1968 roku i choć minęło już wiele lat, książkę nadal czyta się znakomicie, choć, oczywiście, jest to lektura wymagająca; napisana wspaniałym, ale dość trudnym językiem. Wyzwaniem może być dla czytelnika także treść książki – Stanisław Lem, jak zwykle, opowiada przecież nie tylko samą historię, ale chce także przekazać nam coś od siebie. Mamy tu zatem wciągający opis przygód pilota w kosmosie, który najpierw zdobywa wykształcenie, później – doświadczenie; pilotuje statki w przestrzeni kosmicznej, udaje się na coraz trudniejsze misje, przeżywa chwile niepewne i trzymające w napięciu. A gdzieś między tym wszystkim widać główny temat książki – konfrontację człowieka z maszyną, która może na swój sposób myśleć, działać, przyswajać sobie ludzkie odruchy, lub przeciwnie – kierując się własną, mechaniczną logiką, zadziałać na niekorzyść człowieka, który ją stworzył. Może wreszcie poddać istotę ludzką próbie, jak w opowiadaniu Test, otwierającym zbiór. Z drugiej strony Lem przygląda się także cechom, możliwościom i słabościom samych ludzi, między innymi – niedoskonałościom ich nauki (to typowy dla niego motyw, ale zawsze oryginalnie i twórczo eksploatowany), która nigdy nie zdoła dokładnie wyjaśnić świata – dlatego niezbędna jest intuicja i odwaga wyjścia poza akademickie schematy.
A wszystko to wśród niemal sensacyjnej fabuły…
Książka jest bardzo obszerna, przyjemnie ciąży w dłoni; wewnątrz czeka nas przeszło 500 stron smakowitego, inteligentnego tekstu. Najchętniej poleciłabym ją każdemu – także za sprawą osobistego sentymentu, jest to bowiem pierwsza książka Lema, z jaką się zetknęłam. Przede wszystkim jednak jest to dobra, wartościowa literatura, która – co charakterystyczne dla twórczości tego pisarza – zarazem daje wiele rozrywki i dobrze robi na intelekt. I choć zdaję sobie sprawę, że nie każdy ma upodobanie do takiej konwencji, Lema polecam wszystkim, bo to dużo, dużo więcej, niż tylko science-fiction. Opowieść o pilocie Pirxie to opowieść o człowieczeństwie.
Spis utworów:
Test
Patrol
Albatros
Terminus
Odruch warunkowy
Polowanie
Wypadek
Opowiadanie Pirxa
Rozprawa
Ananke
Tytuł: Opowieści o pilocie Pirxie
Autor: Stanisław Lem
Wydawca: Wydawnictwo Literackie
Data premiery: marzec 2012
Format: 123×197 mm
Oprawa: broszurowa + skrzydełka
Liczba stron: 520
ISBN: 978-83-08-04891-7
Gatunek: fantastyka, s-f, literatura piękna, klasyka
Stanisław Lem (1921-2006), najwybitniejszy polski pisarz fantastyczny, futurolog, filozof i satyryk. Jego książki zostały przetłumaczone na 41 języków i osiągnęły łączny nakład ponad 30 mln egzemplarzy.
Więcej o Stanisławie Lemie przeczytasz TUTAJ.
Polecamy też recenzje innych książek z nowej serii Wydawnictwa Literackiego:
Bajki robotów – recenzja
Dzienniki gwiazdowe – recenzja
Kongres futurologiczny – recenzja
Solaris – recenzja