Jerzy Pomianowski – polski prozaik, eseista, ekspert do spraw historii Europy Wschodniej, krytyk teatralny, scenarzysta filmowy, tłumacz literatury pięknej z języka rosyjskiego i niemieckiego. Publikował także pod pseudonimami: Gargamel, Dyonizy Aczkolwiek oraz Michał Kaniowski.

Urodził się 13 stycznia 1921 w Łodzi w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn Stanisława Pomianowskiego (zm. 1959) – technika włókiennika i Janiny z domu Kliger (zm. 1960) – nauczycielki języka polskiego. Jest wnukiem chazana i kompozytora Abrahama Bera Birnbauma (1865 – 1923) oraz bratankiem aktorki Heleny Gruszeckiej (1901-1982) i publicysty Mieczysława Birnbauma (1889 – 1940).

Zachęcony przez Stanisława Ignacego Witkiewicza, debiutował w 1937 (pod pseudonimem Dyonizy Aczkolwiek) w Próbach tekstem Na śmierć Leśmiana; pierwsze fraszki i przekłady literackie zamieszczał w Szpilkach, był także felietonistą pisma Młodzi Idą (organ Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego OM TUR). W 1938 zdał maturę w Polskim Gimnazjum Społecznym w Łodzi (języka polskiego uczył go Mieczysław Jastrun, chodził do klasy m.in. z Jerzym Jochimkiem). Rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim (seminarium Tadeusza Kotarbińskiego).

Po wybuchu II wojny światowej uciekł do radzieckiej strefy okupacyjnej. Został zwerbowany do pracy w kopalni w Donbasie. Po ataku III Rzeszy na Związek Radziecki w 1941 wyjechał do Tadżykistanu, gdzie rozpoczął studia medyczne w Stalinabadzie; pracował w prosektorium.

W latach 1944 – 1946 był redaktorem PAP Polpress w Moskwie. Publikował m.in. w Nowych Widnokręgach (organie Związku Patriotów Polskich). W 1946 jako repatriant wrócił do Polski. Wstąpił do PZPR. W tym samym roku wyjechał do ZSRR jako korespondent prasowy. W 1947 ukończył I Instytut Medyczny w Moskwie.

W latach 1947 – 1951 był kierownikiem Samodzielnego Referatu Prasy i Propagandy Zdrowia w Ministerstwie Zdrowia (u ministra Tadeusza Michejdy), W latach 1951 – 1958 – kierownikiem działu teatralnego tygodnika Nowa Kultura, a w latach 1953 – 1957 wykładowcą na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego. Publikował m.in. w tygodniku Świat. W latach 1958-1961 kierownik literacki Teatru Narodowego, następnie w latach 1961-1968 zespołu filmowego Syrena.

Wystąpił z PZPR w 1966 (po proteście przeciwko wyrzuceniu z niej prof. Leszka Kołakowskiego).

Jerzy PomianowskiW lutym 1969 na fali antysemickiej kampanii, która była następstwem wydarzeń marcowych, pozbawiony pracy i możliwości druku, wyjechał do Włoch. W latach 1969 – 1970 wykładał na Akademii Teatralnej (National Academy of Dramatic Art) w Rzymie. Był stypendystą włoskiego MSZ w Rzymie (1971 – 1973)., a od 1974 roku – wykładowcą literatury polskiej na Uniwersytecie w Bari, Florencji i Pizie. Był współpracownikiem pism francuskich i włoskich oraz doradcą oficyny E/O (wydawcy wielu polskich dzieł). Współpracował z paryską Kulturą, tłumacząc dla Instytutu Literackiego w Paryżu (pod pseudonimem Michał Kaniowski) będące wówczas w krajach bloku wschodniego na indeksie dzieła dysydentów rosyjskich, takich jak Andriej Sacharow i Aleksander Sołżenicyn (m.in. trzytomowy Archipelag GUŁag, nadawany też przez Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa).

Do Polski wrócił w 1992 roku; nadal współpracował z Kulturą, jednak pisał także dla prasy krajowej. Z inspiracji Jerzego Giedroycia założył w 1999 i redaguje miesięcznik Nowaja Polsza. Wydawał także kolejne zbiory eseistyki i publicystyki: Biegun magnetyczny (1995) Ruski miesiąc z hakiem (1997), Na wschód od Zachodu. Jak być z Rosją? (2004), Wybór wrażeń (2006).

Członek ZPL, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i Polskiego PEN-Clubu (od 1999 członek Zarządu), SFP, jeden z założycieli i prezes Polskiej Unii Pisarzy-Medyków (1967 – 1969).

Jest wybitnym tłumaczem literatury rosyjskiej. Przekładał m.in. Czechowa, Lwa Tołstoja, Jewgienija Szwarca i Michaiła Bułhakowa, poezje Achmatowej, Mandelsztama, Puszkina i Słuckiego, publicystykę Andrieja Sacharowa i Michaiła Hellera. Przede wszystkim jednak jest tłumaczem Izaaka Babla, przełożył niemal wszystkie jego powieści i dramaty, opublikował przekład pełnego tekstu Dziennika 1920. Napisał też, opartą na bablowskich motywach sztukę Sodoma i Odessa (1993) oraz poświęcony Bablowi obszerny esej Żyd z Odessy (2000).

Laurat wielu odznaczeń (1989: Odznaka honorowa Zasłużony dla Kultury Polskiej; 1998: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w twórczości literackiej i działalności wydawniczej; 2005: Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla współpracy między narodami Polski i Rosji, za działalność literacką i publicystyczną) i nagród.

Jego dorobek to m. in. liczne przekłady, kilka scenariuszy filmowych oraz proza:

Faryzeusze i grzesznik (komedia; wpólnie z M. Woliną; Czytelnik 1950)
Z widowni. Seria I (szkice teatralne; Czytelnik 1953, 1955)
Koniec i początek (powieść; Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej 1955, 1958, 1961, 1965)
Więcej kurażu. Z widowni. Seria II (szkice teatralne; Czytelnik 1956)
Sezon w czyśćcu. Z widowni. Seria III (szkice teatralne; Czytelnik 1960)
Antrakt. Z widowni. Seria IV (szkice teatralne; Wyd. Artystyczne i Filmowe 1963)
Doktor Antoni Czechow przyjmuje: widowisko komediowe(Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1965)
Babel (una monografia, La nuova Italia, Firenze 1973)
Guida alla moderna letteratura polacca: con annessa Antologia di poeti polacchi contemporanei (przekład Paolo Statuti; Roma, Bulzoni 1973)
Msza za miasto Arras (Messa per la citta di Arras) A. Szczypiorski (opracowanie J. Pomianowski, tł. Claudio Madonina, Europa Orientalis, 1983)
Zeznanie (pod. pseud. Michał Kaniowski, Warszawa: Res Publica, 1989)
Sodoma i Odessa: wariacje, domysły i piosenki na temat opowiadań odeskich (Czytelnik 1993, ISBN 83-07-02177-4)
Biegun magnetyczny (eseje, Warszawa: Krąg 1995)
Ruski miesiąc z hakiem (Wyd. Dolnośląskie 1997, ISBN 83-7023-582-4)
Na wschód od Zachodu: jak być z Rosją? (Rosner & Wspólnicy 2004, ISBN 83-89217-58-9)
Wybór wrażeń (Wyd. UMCS 2006)
K Boctoky ot Zapada oczerki (Moskwa, Wyd. MIG 2006)

Źródła: Wikipedia.org, Culture.pl