Japonia, z jej barwną kulturą i burzliwą historią, jest niezmiernie ciekawa dla ludzi Zachodu. Od pewnego czasu obserwuje się nawet swego rodzaju modę na ten kraj. Naprzeciw oczekiwaniom rosnącej grupy sympatyków Kraju Kwitnącej Wiśni wychodzi Kenneth G. Henshall ze swą „Historią Japonii”.

Książka ta nie jest – i nie próbuje być – dogłębnym i wyczerpującym opracowaniem tematu. To raczej syntetyczny przegląd najważniejszych wydarzeń i elementów kultury, które ukształtowały Japonię taką, jaką dzisiaj znamy. Autor omawia koleje losu Kraju Kwitnącej Wiśni od czasów prehistorycznych do początków XXI wieku. Specjalnością Henshalla jest japońska gospodarka, zwłaszcza w epoce Meiji – i to niestety w książce widać. Pisząc „niestety” mam na myśli to, że autor zdaje się żywić przekonanie (częste u historyków zainteresowanych głównie dziejami najnowszymi), że „historia do XIX w. to coś, przez co należy przemknąć jak najszybciej, najlepiej z przymkniętymi oczami”. Znajduje to odzwierciedlenie w strukturze książki: rozdział pierwszy – sprawę mitów, prehistorii i historii starożytnej (w przypadku Japonii jej koniec wyznacza się na rok 710) zamyka w 18 stronach, zaś całość historii aż do schyłku szogunatu zajmuje łącznie stron 70 – podczas gdy pozostałe 150 lat zostało omówione na 131 stronach. Nieco kuriozalnie wygląda fakt, że działalności Ody Nobunagi poświęcono tyle samo miejsca, co rozwojowi włókiennictwa w epoce Meiji.

Henshall największy nacisk kładzie na czynniki polityczno-gospodarcze, które złożyły się na to, że Japonia – pomimo dwustuletniej izolacji i przegranej wojny – uzyskała status światowego supermocarstwa. Zwraca uwagę, w jaki sposób połączenie korzystnych splotów wydarzeń i typowo japońskiego pragmatyzmu i woli uczenia się od najlepszych pozwoliły jej w ekspresowym tempie przejść od feudalizmu do technologicznego giganta, do niedawna trzęsącego światową gospodarką. Historii społecznej poświęca niestety o wiele mniej miejsca – pobieżnego omówienia doczekała się jedynie epoka Edo („pobieżnego” i tak jest w tym wypadku eufemizmem – nonszalancję autora w podejściu do tematu dobrze ukazuje stwierdzenie, że „w większości przypadków gejsze (…) to trochę więcej niż utalentowane artystycznie prostytutki”).

Forma książki przypomina podręcznik: omówienie każdej epoki zakończone jest podsumowaniem i dwiema tabelkami – jedną porządkującą najważniejsze wydarzenia danego okresu i drugą, będącą zestawieniem „najważniejszych wartości i zwyczajów” ówcześnie panujących. O ile ta pierwsza jest bardzo przydatna – nie trzeba wertować całej książki by sprawdzić np. kiedy przeniesiono stolicę do Edo, o tyle druga wydaje się pomysłem nie do końca trafionym. Sama koncepcja zawarcia w kilku pojęciach całokształtu kultury na przestrzeni kilkuset lat, jest dość karkołomna. Nie pomaga też brak jasnych kryteriów wyboru owych „najważniejszych aspektów kultury”. Przykładowo w zestawieniu dotyczącym okresu Tokugawa znajdują się m.in.: „powszechna stabilizacja i konformizm” (jakby jedno było tożsame z drugim), „pogłębienie rozróżnienia na władzę symboliczną i rzeczywistą”, enigmatyczne hasło „bystrość ekonomiczna” oraz „swobodne podejście do seksu” (zupełnie jakby stanowiło unikatową cechę akurat tej epoki, co jest oczywiście nieprawdą). Wydaje się, że autor dokonał selekcji głównie na podstawie swego widzimisię.

Na pochwałę zasługuje z kolei techniczna strona książki – elegancka, sztywna oprawa, dobrej jakości papier i przejrzysty układ treści. Henshall posługuje się bardzo przystępnym językiem, unika zarówno akademickiego żargonu jak i zbytniego upraszczania. Dodatkowym atutem jest osobny mini słownik japońskich terminów stosowanych przez autora.

Dla kogo jest tak książka? Przede wszystkim dla osób dopiero zaczynających poznawać dzieje Japonii. Początkującemu czytelnikowi da rozeznanie w temacie wystarczające, by mógł bezboleśnie przejść do bardziej szczegółowych opracowań naukowych, które zazwyczaj wymagają już znajomości najważniejszych zagadnień. Również osoby zainteresowane szczególnie zagadnieniami polityczno-ekonomicznymi i błyskawicznym rozwojem państwa w epoce Meiji i czasach powojennych znajdą tu wiele interesujących treści. Jednak czytelnicy, którzy podstawową wiedzę o historii Kraju Kwitnącej Wiśni już posiedli, powinni raczej sięgnąć po inną pozycję.

Autorką recenzji jest Anna Garas

Autor książki: Kenneth G. Henshall
Tytuł: „Historia Japonii” (oryg. A History of Japan. From Stone Age to Superpower)
Wydawnictwo: Bellona
Wydanie: Warszawa 2011
ISBN: 978-83-11-11936-9
Tłumaczenie: Karolina Wiśniewska
Format: 165 x 240 mm
Liczba stron: 296