Nikt nie wierzył, że zostałam stworzona do rzeczy wielkich – tymi słowami rozpoczyna się opowieść o losach Izabeli Kastylijskiej – postaci tyleż fascynującej, co kontrowersyjnej, kobiety niezwykłej i pełnej sprzeczności; z jednej strony to właśnie jej rządom Hiszpania zawdzięcza swoją jedność i potęgę, z drugiej zaś – to za jej panowania nastąpiło odrodzenie inkwizycji, prześladowania i wypędzenie Żydów z Hiszpanii, a także zdobycie Grenady i tym samym zakończenie wielowiekowej rekonkwisty, nie wspominając już o dramatycznych skutkach wypraw Krzysztofa Kolumba i odkrycia Nowego Świata. Nie można jednak przecenić jej wpływu na losy nie tylko Hiszpanii, ale też Europy i całego świata.

Do dziś trudno jednoznacznie ocenić postać królowej, jej decyzji, czynów i dziedzictwa, jakie po sobie zostawiła; by podjąć taką próbę, warto poznać bliżej jej osobowość, charakter i motywacje, jakimi się kierowała. Doskonałym punktem wyjścia będzie lektura beletryzowanej biografii Izabeli Kastylijskiej pióra Christophera Gortnera.

 

Opowieść o losach Izabeli rozpoczyna się w jednym z przełomowych momentów jej życia, w chwili śmierci ojca, Jana II Kastylijskiego. Tron obejmuje starszy, przyrodni brat Henryk (który nie bez powodu przejdzie do historii pod przydomkiem Bezsilny), co automatycznie osłabia pozycję młodziutkiej infantki; wraz z matką i młodszym bratem, w obawie przed pałacowymi intrygami, musi szukać schronienia z dala od dworu. Póki co nic nie wskazuje na to, że trzecia w kolejce do tronu Izabela (a więc praktycznie bez większych szans) w przyszłości zostanie potężną królową (a właściwie królem, jak nasza Jadwiga Andegaweńska). Jednak po latach na wygnaniu jej los znów się odmienia – Henryk IV wzywa swoje przyrodnie rodzeństwo na dwór, by Izabela i Alfons uznali prawa do tronu jego nowo narodzonej córki Joanny (choć tajemnicą poliszynela jest, że ojcem dziecka jest nie król, ale jeden z grandów). Tam Izabela spotyka swego przyszłego męża Ferdynanda Aragońskiego; tam też, w wieku zaledwie siedemnastu lat przeistacza się z niepozornej infantki w dziedziczkę tronu Kastylii, a z biegiem czasu – w wybitną, wpływową władczynię, z której zdaniem musiały liczyć się wszystkie europejskie mocarstwa. Droga do celu jest wyboista i naznaczona licznymi niebezpieczeństwami; Izabela musi nagle odnaleźć się w gąszczu dworskich intryg, spisków i bezpardonowej walki o władzę. Przekonana, że wypełnia misję powierzoną jej przez Boga, z ukochanym, wybranym przez siebie mężczyzną u boku, ta zdeterminowana, silna i niezłomna kobieta robi wszystko, by zaprowadzić w swej ojczyźnie ład i zapewnić jej dobrobyt i potęgę.

 

Przysięga królowej idealnie wpisuje się w dotychczasową literacką twórczość Christophera Gortnera; moim zdaniem niewielu jest pisarzy zdolnych zmierzyć się z wyzwaniem, jakim jest przybliżenie czytelnikowi postaci o tak niezwykłej osobowości, tak wewnętrznie skomplikowanej i równie wybitnej, jak Izabela Kastylijska. Rewelacyjnie udała mu się ta sztuka w przypadku bohaterek wcześniejszych powieści – Katarzyny Medycejskiej czy Joanny Szalonej; najnowsza powieść, podobnie jak poprzednie, zachwyca nie tylko rozmachem i bogactwem obyczajowo – politycznego tła epoki, ale przede wszystkim brawurową kreacją głównej bohaterki, uwzględniającą wszelkie aspekty jej złożonej natury i niejednoznacznego charakteru.

Gortner wyjątkowo klarownie zaprezentował sylwetkę Izabeli ukazując ją jako światłą humanistkę, postępową patronkę kultury i sztuki, wizjonerkę, której wsparcie wypraw Kolumba doprowadziło do odkrycia Nowego Świata i wkrótce uczyniło Hiszpanię jednym z największych imperiów kolonialnych w historii czy też silnego, zdeterminowanego dyplomaty, którego silne rządy ukróciły samowolę grandów, wzmocniły władzę królewską i doprowadziły do zjednoczenia kraju lub troskliwą władczynię dbającą o dobro swych poddanych. Pisarz ukazał jednak także drugie oblicze królowej – bezkompromisowej i nieugiętej władczyni, która nie cofnie się przed niczym, by wypełnić bożą wolę; przekonanie o tym w połączeniu z religijną żarliwością graniczącą z fanatyzmem doprowadziło do wznowienia działalności hiszpańskiej inkwizycji, prześladowań i wypędzenia Żydów z królestwa, a także podjęcia rekonkwisty zakończonej ostatecznym zwycięstwem nad Maurami.

 

Gortner niezwykle wiarygodnie przedstawił portret władczyni, która sama wywalczyła sobie szacunek i posłuszeństwo poddanych, która wbrew woli swego królewskiego brata, łamiąc ówczesne konwenanse, sama wybrała sobie męża (wyszła za Ferdynanda Aragońskiego z miłości, choć również z uwagi na dobro kraju), objęła tron jako król, nie królowa (co doprowadziło do konfliktu z Ferdynandem, któremu nie uśmiechał się tytuł królewskiego małżonka, jednak i tu postawiła na swoim wypracowując kompromis na mocy którego został on uznany za współrządcę Kastylii) i wspólnie z nim stworzyła silne, nowoczesne, renesansowe państwo; monarchinię potężną, mądrą i przewidującą, a zarazem namiętną żonę i kochającą matkę głęboko przywiązaną do swoich dzieci.

 

Na szczęście autor nie wybiela wizerunku kontrowersyjnej królowej, ani nie usprawiedliwia jej czynów, choć sugeruje, że zasięg i skala terroru hiszpańskiej inkwizycji przerosły najśmielsze jej oczekiwania, a decyzję o powołaniu Świętego Oficjum podjęła pod naciskiem męża; powołując się na zapis w testamencie Izabeli stwierdza (poniekąd słusznie zresztą), że nie mogła przewidzieć, iż odkrycia Kolumba doprowadzą do zniszczenia cywilizacji Nowego Świata i grabieży podbitych ziem. Sugestie te jednak nie są nachalne i z całą pewnością nie usprawiedliwiają decyzji podjętych przez królową w zgodzie z jej własnym sumieniem i przekonaniami. Co więcej – dzięki tej znakomicie ukazanej dwoistości natury bohaterki, jej dylematom, wątpliwościom i wewnętrznym rozterkom, portret Izabeli Kastylijskiej jest nie tylko zgodny z przekazami historycznymi, ale też niebywale fascynujący pod kątem psychologicznym.

 

 

Autor: Christopher Gortner

Tytuł: Przysięga królowej. Historia Izabeli Kastylijskiej

Tytuł oryginału: Queen’s Vow. A novel of Isabella of Castile

Przekład: Dorota Malina

Data wydania: 30.04.2014

Wydawnictwo: Znak

Ilość stron:445

Okładka: miękka

ISBN: 978-83-240-2506-0

Kategoria: beletrystyka historyczna

 

Autorka recenzji prowadzi bloga pod adresem: zwiedzamwszechswiat.blogspot.com