1 stycznia to ważny dzień dla miłośniczek i miłośników kultury – Dzień Domeny Publicznej, nieoficjalne święto obchodzone w kilku krajach na świecie, którego celem jest zwrócenie uwagi opinii publicznej na kluczową rolę domeny publicznej w budowaniu kultury i otwieraniu dostępu do wiedzy oraz rozpowszechnianie informacji na temat prawa autorskiego. Kraje, w których dotychczas organizowano obchody, to Kanada, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Izrael, Macedonia, Niemcy, Polska, Włochy i Francja.

Z początkiem 2013 roku dzieła kolejnych twórców i twórczyń staną się wolne dla wszystkich – do Domeny Publicznej przejdzie twórczość m.in. Bronisława Malinowskiego, Lucy Maud Montgomery, Brunona Schulza i Wojciecha Kossaka (pełna lista twórców przechodzących do Domeny Publicznej dostępna jest na stronie Domenapubliczna.org). W zeszłym roku wśród blisko 900 „uwolnionych” twórczyń i twórców byli: James Joyce, Virginia Woolf, Tadeusz Boy – Żeleński, Ignacy Jan Paderewski, Robert Baden-Powell, Henri Bergson i Witold Hulewicz.

Domena publiczna to ogół twórczości, która z różnych powodów nie jest w ogóle objęta niczyimi majątkowymi prawami autorskimi, lub które autorzy zdecydowali się udostępniać całkowicie bezpłatnie i bez żadnych warunków. Z tych zasobów można korzystać całkowicie dowolnie. Dzień Domeny Publicznej ma zwrócić uwagę decydentom, decydentkom i ogółowi społeczeństwa na cywilizacyjne znaczenie wolnego dostępu do dóbr kultury i nauki oraz unaocznić fakt, że współcześnie bardzo długi okres ochrony praw autorskich powoduje nieuzasadnione utrudnienia w dostępie do tych dóbr, nie służąc przy tym rzeczywistym interesom twórczyń i twórców.

Ustanowienie Dnia Domeny Publicznej 1 stycznia wynika z faktu, że w wielu krajach prawa autorskie do wszelkiej twórczości gasną z upływem 70 lat od śmierci autora z efektem na koniec roku kalendarzowego. To oznacza, że np. utwory pisarzy zmarłych w 1936 weszły do domeny publicznej 1 stycznia 2007.

Koalicja Otwartej Edukacji jak co roku zaprasza na obchody Dnia Domeny Publicznej. Tym razem odbędą się one 4 stycznia w Warszawie, w lokalu państwomiasto, przy ulicy Andersa 29.

Impreza rusza o godzinie 18:00 prezentacją twórczyń i twórców, których dzieła przechodzą do Domeny oraz dyskusją o korzystaniu z domeny publicznej w wirtualnych projektach z udziałem: Łukasza Kozaka (blog Discarding Images), Doroty Kawęckiej (innemuzeum.pl) Tomasz Ganicza (Wikimedia Polska), Łukasza Kowalskiego (Teatr NN).

Od godziny 20:00 organizatorki i organizatorzy zapraszają do wspólnej zabawy i oglądania filmów z Domeny Publicznej.

W planach również happening oparty o wymianę darów Kula, opisaną przez Bronisława Malinowskiego.

Wśród uwolnionych zabraknie Janusza Korczaka

Niestety, wśród autorów i autorek zmarłych w 1942 roku, których dzieła przejdą do publicznej domeny zabraknie Janusza Korczaka, wybitnego pedagoga, ale także pisarza. Wprawdzie poniósł on śmierć w 1942 roku, jednak na skutek prawnych trudności z ustaleniem dokładnej dziennej daty śmierci Janusza Korczaka, twórczość tego pisarza objęta jest obecnie ochroną prawną aż do 1 stycznia 2017 roku. Toczy się w tej sprawie spór prawny między Fundacją Nowoczesna Polska a Instytutem Książki, który dysponuje prawami do twórczości Korczaka. Działacze i działaczki FNP mieli nadzieję, że Korczaka uda się „uwolnić” jeszcze w tym roku, niestety postępowanie sądowe przeciąga się, przyjdzie nam więc jeszcze trochę poczekać.

Dlaczego świętujemy Dzień Domeny Publicznej? Na stronie Domenapubliczna.org czytamy:

Kultura to tradycja. Nie istnieją dzieła powstałe w kulturowej próżni, wszystkie w ten czy inny sposób wynikają z dorobku intelektualnego przeszłości: wykorzystują stare tropy, dialogują, przekraczają granice. Kultura to żywa tkanka myśli, idei, poglądów, które rozwijane są z pokolenia na pokolenie. Jej rozwój jest ściśle zależny od domeny publicznej – zasobu tekstów kultury, które są otwarte do wykorzystania, podlegają twórczemu przetworzeniu, adaptacji, krytyce. Dlatego w Dniu Domeny Publicznej, wspólnie świętujemy istnienie tego fundamentu kultury – otwartej dla wszystkich skarbnicy dzieł, których wykorzystanie nie podlega restrykcjom i ograniczeniom.

Co roku 1 stycznia na całym świecie otwiera się dostęp do nowych zasobów, które przestały podlegać prawu autorskiemu i przeszły do domeny publicznej. Obecnie obowiązujący w Polsce okres trwania praw autorskich to 70 lat po śmierci autora. To oznacza, że 1 stycznia każdego roku (bo prawa wygasają ze skutkiem na koniec roku kalendarzowego) do domeny publicznej przejdą utwory twórców zmarłych 70 lat temu. Od tego momentu będą one mogły być swobodnie wykorzystywane przez scenarzystów, którzy na ich podstawie chcieliby pisać scenariusze filmowe, przez artystów grafików, którzy tworzą kolaże, przez twórców filmów dokumentalnych, którzy chcieliby wykorzystywać materiały archiwalne, przez historyków i nauczycieli, którzy chcą tworzyć podręczniki.

Domena publiczna jest szczególnie istotna w czasach społeczeństwa informacyjnego, bo rozpowszechnianie utworów poprzez internet jest najprostszą i najtańszą metodą dostępu do kultury. Możliwość wykorzystania tych informacji jest kluczem do budowania kapitału społecznego, wzmacniania kompetencji kulturowych i rozwijania innowacyjności. Domena publiczna jest także kluczowa dla istnienia cyfrowych bibliotek i archiwów, które muszą liczyć się z ograniczeniami wynikającymi z prawa autorskiego podczas archiwizowania i upubliczniania dzieł. Intensywny proces digitalizacji zasobów bibliotecznych i archiwalnych ma sens tylko w świecie, w którym istnieje domena publiczna.

Prawo autorskie to system, dzięki któremu twórcy mają monopol na wykorzystywanie swoich utworów, co pozwala na czerpanie korzyści finansowych z ich dystrybucji. Od tego monopolu istnieje szereg wyjątków, takich jak prawo do cytatu, tworzenia parodii i pastiszu, czy wykorzystania dla celów edukacyjnych. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat okres obowiązywania prawa autorskiego był wielokrotnie przedłużany, od 25 do 75 lat po śmierci autora, a zakres wyjątków ograniczany. Efektem tych zmian jest skurczenie się zasobów domeny publicznej i uniemożliwienie dostępu do większości dzieł współczesnych. Niewielka część z nich znajduje się w obiegu komercyjnym, większość czeka aż minie okres monopolu i będą mogły one być udostępnione w cyfrowych bibliotekach. To zjawisko nazywane jest przez bibliotekarzy cyfrowych „czarną dziurą XX wieku”. Obchody Dnia Domeny Publicznej są więc także okazją do refleksji nad kondycją prawa autorskiego i zadania pytania, czy obecnie dobrze ono służy twórcom i użytkownikom kultury.

Dzień Domeny Publicznej obchodzony jest na całym świecie, bo prawo autorskie jest już prawem globalnym. Obchody Dnia Domeny Publicznej organizuje w Polsce Koalicja Otwartej Edukacji, skupiająca organizacje i instytucje tworzące otwarte zasoby edukacyjne. Co roku wspólnie spotykamy się, by rozmawiać o roli domeny publicznej w kulturze, prawie autorskim, roli państwa w promocji dostępu do wiedzy i kultury. Dzień Domeny Publicznej to radosne święto. Cieszymy się, że spędzamy je razem.

Dotychczasowe Obchody Dnia Domeny Publicznej w Polsce

W Polsce po raz pierwszy obchody Dnia Domeny Publicznej zorganizowała Fundacja Nowoczesna Polska w roku 2007. Konferencja prasowa omawiająca ten dzień miała miejsce 17 stycznia w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Inicjatorami pomysłu byli Jarosław Lipszyc i Piotr Waglowski.

Obchody Dnia Domeny Publicznej 2008 w Polsce koordynowała Koalicja Otwartej Edukacji. Odbyły się one 30 grudnia 2007, ponownie w Bibliotece Narodowej. Tradycyjnie obchody tego dnia mają miejsce w Warszawie. W ramach obchodów omówiono kilka projektów wykorzystujących utwory z domeny publicznej, przedstawiono listę twórców, do których dzieł wygasają prawa autorskie 1 stycznia 2009, zaś Marek Siudym wyrecytował wiersz „But w butonierce” Brunona Jasieńskiego, zmarłego w 1938. Obchody były dość szeroko komentowane w mediach.

Obchody Dnia Domeny Publicznej 2009 w Polsce ponownie koordynowała Koalicja Otwartej Edukacji. Miały one miejsce 30 grudnia 2008, także w siedzibie Biblioteki Narodowej. W ramach spotkania odbył się wykład na temat licencji Creative Commons prowadzony przez Alka Tarkowskiego i Krzysztofa Siewicza, krótki warsztat na temat tworzenia projektów opartych na materiałach z domeny publicznej prowadzony przez Jarosława Lipszyca oraz prelekcja Piotra Waglowskiego „Domena publiczna w Polsce i na świecie – aspekty prawne”.

Dzień Domeny Publicznej 2010 obchodzony był 30 grudnia 2009 r. w Bibliotece Narodowej, podobnie było w kolejnym roku (ta sama data i miejsce). W trakcie tej drugiej uroczystości ogłoszony został licznik domeny publicznej. Dzień Domeny Publicznej 2012 obchodzony był w Warszawie 5 stycznia 2012 r. Po części oficjalnej odbył się Open GLAM, w ramach którego DJ Kwazar miksował utwory Ignacego Paderewskiego. Rozstrzygnięty został także Turniej Elektrybałtów. W Krakowie obchody DDP odbywały się 20 stycznia 2012 r.

Przeczytaj także: Akcja Prawo Kultury – mamy prawo kopiować książki, muzykę, filmy.

O zeszłorocznym Dniu Domeny Publicznej pisaliśmy TUTAJ.

Źródło: Domenapubliczna.org, Wikipedia.org