Tadeusz Dołęga-Mostowicz – jeden z najpoczytniejszych pisarzy II RP, prozaik, scenarzysta. Autor kilkunastu powieści, m.in. Kariery Nikodema Dyzmy, zekranizowanej w serialu telewizyjnym o tym samym tytule.
Przyszły pisarz urodził się 10 sierpnia 1898 roku w Okuniewie na Witebszczyźnie jako syn Stefana i Stanisławy z Popowiczów. W 1915 roku ukończył gimnazjum w Wilnie, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Kijowie. Należał w tym czasie do konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1917 roku przerwał studia i wyjechał do Warszawy, gdzie zaciągnął się ochotniczo do wojska. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W latach 1922-1926 był współpracownikiem, a następnie redaktorem dziennika Rzeczpospolita. Jako felietonista używał wówczas pseudonimu C. hr. Zan.
Dołęga Mostowicz naraził się bojówkom sanacyjnym. Jak pisze w przedmowie do Kiwonów Józef Rurawski, Dołęga-Mostowicz został porwany 8 września 1927 roku z ulicy Grójeckiej, siłą wciągnięty do samochodu, wywieziony do Janek pod Warszawą, pobity w lesie i wrzucony do dołu ziemnego. Uratował go od śmierci przechodzący przypadkowo mieszkaniec wsi.
Po wielkim sukcesie Kariery Nikodema Dyzmy (1932), w której zaatakował ówczesne elity rządzące i towarzyskie, zajął się pisaniem tylko powieści i został autorem kilkunastu bardzo poczytnych książek. W ciągu roku pisał średnio dwie nowe powieści. Dzięki twórczości dorobił się znacznego majątku (ze sprzedaży praw autorskich miał dochody rzędu 15 tys. zł miesięcznie).
Jest autorem szesnastu powieści, m.in. Ostatnia brygada (druk w odcinkach 1930, wyd. książkowe 1932), Kariera Nikodema Dyzmy (1932), Kiwony (druk w odcinkach 1932, wyd. książkowe 1987), Prokurator Alicja Horn (1933), Bracia Dalcz i Ska (1933), Doktor Murek zredukowany i Drugie życie doktora Murka (1936), Znachor (1937), Trzy serca (1938), Profesor Wilczur (1939) czy Pamiętnik pani Hanki (1939). Mniej znane obecnie powieści (lecz także bardzo popularne w latach trzydziestych) to te zaliczane do tzw. literatury kobiecej: Trzecia płeć (1934), Świat pani Malinowskiej (1934) oraz dylogia: Złota maska (1935) i Wysokie progi (1935). Niektóre powieści ogłaszał pod pseudonimem W. M. Dęboróg – m.in. Czeki bez pokrycia (1933).
Ostatnią jego książką napisaną tuż przed wybuchem II wojny światowej był Pamiętnik pani Hanki (1939), pełna humoru powieść w formie pamiętnika (z licznymi przypisami autora) ukazująca życie młodej, pełnej życia i wiary w siebie bogatej mężatki (żony dyplomaty), której akcja dzieje się w środowisku tzw. wyższych sfer Warszawy. Bohaterka podejrzewająca męża o romans z inną kobietą mimo swoje woli wplątuje się w aferę szpiegowską. W tle powieści dają się już odczuć podmuchy nadchodzącej wojny.
Dołęga-Mostowicz w stopniu kaprala podchorążego brał udział w kampanii wrześniowej 1939 roku. Poległ w granicznym miasteczku Kuty, od strzałów oddanych przez czołg sowiecki 20 września 1939 roku. Jego prochy sprowadzono do Warszawy 24 listopada 1978 roku i pochowano w katakumbach Cmentarza Powązkowskiego.
Wszystkie jego utwory objęte z wyjątkiem Kariery Nikodema Dyzmy, Znachora i Profesora Wilczura były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.
Już przed wojną znaczna część jego powieści doczekała się adaptacji filmowych, które cieszyły się dużą popularnością. Były to filmy: Prokurator Alicja Horn (1933), Znachor (1937), Profesor Wilczur (1938), Ostatnia brygada (1938), Doktór Murek (1939), Trzy serca (1939), Złota maska (1939). Nakręcono także Testament profesora Wilczura (1939) – film który nawiązywał do wątków zawartych w powieściach Znachor i Profesor Wilczur, ale nie był oparty na żadnej oryginalnej powieści tego autora.
Po wojnie nakręcono filmy Nikodem Dyzma (1956) i Pamiętnik pani Hanki (1963), powstały seriale telewizyjne: Doktor Murek (1979), Kariera Nikodema Dyzmy (1980), dokonano powtórnej adaptacji filmowej Znachora (1981). Także komedia filmowa Kariera Nikosia Dyzmy (2002) zawiera wątki pochodzące z jego twórczości.
Źródło: Wikipedia.org