Ma nos jak Mimbla – wąski u nasady, rozklapciany na końcu, w kształcie odwróconego kieliszka do szampana. Szerokie usta, cienkie wargi, duże zęby. Wygląda na osobę trochę złośliwą, ale nie wiem, ile w tym prawdy, po prostu przywykłam myśleć o niej jak o Małej Mi. Ubiera się bez kokieterii (z pewnością nie jest paniusią). Ciągle zapominam, że Tove Jansson nie żyje.
– Joanna Olech, Tygodnik Powszechny

Tove Marika Jansson, fińska pisarka szwedzkojęzyczna, malarka, ilustratorka i rysowniczka komiksowa, twórczyni Muminków, była niewątpliwie interesującą , barwną postacią. Debiutując pierwszym tomem opowieści o Muminkach, była już po trzydziestce i miała ugruntowaną pozycję zawodową utalentowanej i cenionej graficzki. Jej pierwsza ilustracja ukazała się drukiem (w czasopiśmie młodzieżowym), gdy Tove miała zaledwie 14 lat. Pisarka i artystka ma na swoim koncie nie tylko literaturę i ilustracje, ale także obrazy a nawet murale – wielkie naścienne malowidła. W rocznicę jej śmierci Muzeum Sztuki w Tampere wystawiło aż 380 jej prac.

Oczywiście sama ilustrowała książeczki o Muminkach, Małej Mi nadając podobne do swoich rysy twarzy… Oprawa graficzna, jaką pisarka nadała swoim książkom zdaje się idealnie współgrać z treścią i znakomicie oddawać klimat panujący w Dolinie Muminków.

Tove urodziła się 9 sierpnia 1914 roku w Helsinkach. Jej ojciec, Viktor Jansson, był rzeźbiarzem, a matka, Signe Hammarsten-Jansson – projektantką. Jej bracia również byli artystami: Per Olov Jansson fotografem, Lars Jansson autorem i rysownikiem komiksowym. Rysowała dla satyrycznego pisma Garm. W jednym z wywiadów, mówiąc o swoim dzieciństwie, pisarka oświadczyła, że było mieszanką bezpieczeństwa i przygody. Mieszanką naprawdę dobrą. W autobiografizowanej powieści Córka rzeźbiarza samą siebie Tove portretuje jako dziecko bardzo dojrzałe, czasem zuchwałe, ale przy tym wycofane, nadwrażliwe i przepełnione lękiem. Ten lęk, poczucie zagrożenia, odnajdujemy w jednej z jej bohaterek – Filifionce, a najlepiej widać je, gdy czeka ona na wielki sztorm i zwierza się znajomej, że stale myśli o potężnym wietrze, cyklonach i tajfunach niosących katastrofę. Odniesień biograficznych jest zresztą w Muminkach więcej; choćby bracia Homkowie, z których jeden ćwiczy swe fatastyczne kłamstwa na młodszym braciszku, całkiem jak Tove ćwiczyła przerażające i wyssane z palca historie na swym towarzyszu zabaw, chłopcu imieniem Poju. Pod postacią Too-Tiki (małomównej, rzeczowej, krępej kobiety w pasiastej koszulce), jak ustalili badacze biografii Tove Jansson, kryje się z kolei Tuulikki Pietilä, graficzka i wieloletniatowarzyszka życia biseksualnej Tove, która przez 40 lat, aż do śmierci, żyła ze swoją partnerką. Pietilä była też autorką wielu rysunków do jej książek. Ich wspólne podróże oraz pobyt na wyspie zostały utrwalone na taśmach filmowych. Na ich podstawie nakręcono kilka filmów o ich wspólnym życiu.

W latach 1930-1933 Jansson studiowała malarstwo w Sztokholmie, później w Akademii Sztuki Ateneum w Helsinkach. Studiowała również w Paryżu. Tove Mieszkała w Helsinkach, ale większość czasu spędzała wraz z partnerką z dala od swojego atelier, na wyspie Klovharu w Zatoce Fińskiej, która stała się tłem dla jej książek. W co drugim opowiadaniu dla dorosłych pojawia się mała skalista wysepka, usłana gniazdami mew i kaczek, podobnie w autobiograficznej Córce rzeźbiarza. Także na wyspie rozgrywa się akcja książki Tatuś Muminka i morze. Mieszkanie na wyspie chroniło stroniącą od ludzi pisarkę przed wścibstwem i natarczywością dziennikarzy i fanów. Podobno nie znosiła rozgłosu, zaś w jej opowiadaniach często przewija się motyw ucieczki od natręctwa.

2 grudnia 1976 roku w Ambasadzie PRL w Helsinkach Tove odebrała z rąk Kanclerza Cezarego Leżeńskiego przyznany jej w 1975 roku na wniosek dzieci Order Uśmiechu oraz legitymację z numerem 133.

Zmarła 27 czerwca 2001 roku w Helsinkach.

Publikacja pierwszej powieści Jansson, Małe trolle i duża powódź, napisanej w 1939 roku, miała miejsce w roku 1945 (wyd. polskie 1995), jednak największą sławę przyniosły jej utwory przedstawiające świat Doliny Muminków. Kometa nad Doliną Muminków ukazała się w roku 1946, odnosząc znaczący sukces, podobnie jak kolejne powieści z serii. Dolina Muminków w listopadzie, ostatnia z cyklu, została wydana w 1980 roku.

Seria o Muminkach zyskała szczególną popularność dzięki unikatowej atmosferze świata w niej przedstawionego, bezpośredniemu i humorystycznemu językowi, bez przesadnego moralizatorstwa, niespotykanemu dotąd w literaturze dziecięcej, a także ilustracjom autorstwa samej Jansson. Oprócz cyklu o Muminkach Jansson jest także autorką książek dla dorosłego odbiorcy, twórczynią dzieł plastycznych (obrazów i fresków) i ilustratorką książek, takich jak m.in. Hobbit, czyli tam i z powrotem Tolkiena, czy Alicja w Krainie Czarów Lewisa Carrolla.

Tove Jansson została uhonorowana Nagrodą Szwedzkiej Akademii w 1994 (nagrody takie otrzymali również m.in. Astrid Lindgren i Ingmar Bergman). W 1966 została odznaczona Medalem Hansa Christiana Andersena – międzynarodową nagrodą dla twórców książek dla dzieci. Książki o Muminkach zostały przetłumaczone na 34 języki i wydane w milionach egzemplarzy. Po fińskim eposie Kalevala i utworach literackich pisarza Miki Waltari są one najczęściej tłumaczonymi dziełami literatury fińskiej.

Przeczytaj też recenzję biografii artystki: Tove Jansson. Mama Muminków.

Seria o Muminkach składa się z 9 części:

Małe trolle i duża powódź (Smatrollen och den stora översvämningen), Tłumaczenie polskie Teresa Chłapowska, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1995
Kometa nad Doliną Muminków (Kometen kommer), tłumaczenie polskie Teresa Chłapowska, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1977
W Dolinie Muminków (Trollkarlsen hatt), tłumaczenie polskie Irena Szuch-Wyszomirska; Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1964
Pamiętniki Tatusia Muminka (Muminpappans memoarer), tłumaczenie polskie Teresa Chłapowska, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1978
Lato Muminków (Farlig midsommar), tłumaczenie polskie Irena Szuch-Wyszomirska, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1967
Zima Muminków (Trollvinter), tłumaczenie polskie Irena Szuch-Wyszomirska, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1969
Opowiadania z Doliny Muminków (Det osynliga barnet), tłumaczenie polskie Irena Szuch-Wyszomirska, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1968
Tatuś Muminka i morze (Pappan och havet), tłumaczenie polskie Teresa Chłapowska, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1977
Dolina Muminków w listopadzie (Sent i november), tłumaczenie polskie Teresa Chłapowska, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1980

Inne książki wydane w Polsce:

Książka o Mimbli, Muminku i Małej Mi – Co było potem? (Hur gick det sen) 1952, tłumaczenie Ewa Kozyra-Pawlak, EneDueRabe 2011
Kto pocieszy Maciupka? (Vem ska trösta Knyttet?) 1960, tłumaczenie Teresa Chłapowska, Nasza Księgarnia 1980
Niebezpieczna podróż (Den farliga resan) 1977, tłumaczenie Teresa Chłapowska, Nasza Księgarnia 1986
Kamienne pole (Stenåkern) 1984, tłumaczenie Teresa Chłapowska, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza 1989
Podróż z małym bagażem, Wydawnictwo Waza 1994, wybór i przekład Teresa Chłapowska, zbiór 12 opowiadań wybranych z wydań szwedzkich: Lyssnerskan (1971), Resa med latt bagage (1989) i Rent spel (1989)
Lato (Sommarboken), tłumaczenie Zygmunt Łanowski, Nasza Księgarnia 1980
Córka rzeźbiarza (Bildhuggarens dotter), zbiór opowiadań, tłumaczenie Teresa Chłapowska, wydawnictwo Słowo/Obraz/Terytoria 1999
Uczciwa oszustka (Den ärliga bedragaren), tłumaczenie Maria Erast, wydawnictwo Nasza Księgarnia 2012 (w zapowiedziach)

Przykłady prac Tove Janssen:

Źródła: 2.tygodnik.com.pl, Wikipedia.org