Salvador Dali to jeden z najbardziej znanych surrealistów – twórców skupionych wokół awangardowego kierunku w sztuce, powstałego w 1924 roku we Francji – surrealizmu, którego największym obszarem badań i inspiracji stała się ludzka podświadomość.
Ten hiszpański malarz, grafik, współautor filmów, twórca przedmiotów surrealistycznych o funkcji symbolicznej, żył w latach 1904-1989. Niepowtarzalny styl oraz prowokacyjny sposób bycia artysty spowodowały, że już za życia zyskał sławę. Anita Włodarczyk-Kulak i Maurycy Kulak – autorzy książki o sztuce nowoczesnej, słusznie określają Dalego królem ekscentryków i cesarzem autopromocji1. Życie i twórczość tego artysty są ze sobą ściśle związane. Wiele wydarzeń z jego kontrowersyjnego życia szybko znalazło swe odzwierciedlenie w dziełach.
Salvador Dali urodził się 11 maja 1904 roku w małym miasteczku Figueres w Katalonii jako syn wpływowego notariusza – Salvadora Dalego i zamożnej mieszczanki – Filipy Domènech Ferrés. Przyszedł na świat niecały rok po śmierci brata, który nie dożył nawet trzech lat, toteż rodzice bardzo się o niego troszczyli. Jeszcze w czasach szkolnych otrzymywał lekcje rysunku od znanego wówczas malarza Ramona Pichota. W 1918 roku zostały wystawione po raz pierwszy prace Dalego, w teatrze miejskim Figueres, zyskując przychylność krytyków. W tym czasie młody Katalończyk interesował się zarówno impresjonizmem jak i kubizmem. Ojczyste strony, a zwłaszcza ich równinny krajobraz stanowią niezmienny, powtarzający się motyw jego dzieł. Ogromną fascynację Dalego wzbudzały skaliste nadmorskie miejscowości Cadaques z masywnym przylądkiem Cape Creus i Port Lligat.
W 1922 roku podjął studia artystyczne w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Madrycie, z której usunięto go w roku 1926. Krótki pobyt w Madrycie wpłynął jednak na dalsze życie Dalego. Właśnie tam poznał Luisa Buñuela i poetę Federica Garcię Lorcę i po raz pierwszy zetknął się z surrealizmem. Przyjaźnił się głownie z homoseksualnym Lorcą. Wraz z przyjaciółmi z akademika, w którym wówczas mieszkał, stworzył własną terminologię znaków, symboli, które stale pojawiały się w późniejszych pracach, np. putrefacto, co oznacza zgniliznę, rozkład. W dziełach Dalego pojęcie to występuje często pod postacią rozkładającego się osła lub mrówek pożerających martwe ciało.
W okresie studenckim w Madrycie malarz przyswajał sobie najróżniejsze style. Eksperymentował z dadaizmem, kubizmem, futuryzmem, realizmem, niemalże fotograficznym, malarstwem metafizycznym Giorgia de Chirica2. Ulubioną modelką Salvadora była wtedy jego siostra – Anna Maria. Pod wpływem m. in. malarstwa Joana Miró3, Dali umieszczał rodzące się w jego umyśle motywy w irracjonalnych pejzażach. Autor książki o Salvadorze Dalim – Frank Weyers zauważa: Fragmenty ciał, twarze i członki, jak również ośla padlina czy ptasie szkielety zamieszkują te obrazy jako wątki przewodnie estetyki rozkładu […].4 Ten etap w rozwoju artysty rozpoczął się ok. 1929 roku i oznacza przejście do okresu surrealistycznego. W tym czasie Dali związał się z grupą nadrealistów i wypracował słynną paranoiczno-krytyczną metodę, na której opierają się jego dzieła, jedno z kluczowych osiągnięć surrealizmu. Pomysł polegał na naśladowaniu rzeczywistości widzianej przez ludzi obłąkanych (złożonej z delirycznych wizji), głównie paranoików; na postrzeganiu świata przez halucynacje. W 1929 roku Dali poznał również najważniejszą osobę w jego życiu, późniejszą żonę Galę. Odnalazł w niej jedyną kochankę, terapeutkę i modelkę wielu obrazów. Malarz podkreślał znaczenie snów i swobodnych skojarzeń dla wydobycia z podświadomości przeżyć, wspomnień, pragnień i obsesji. Przelewał na płótno senne wizje. Jego prace zachęcają do interpretacji w duchu psychoanalizy Freuda, od którego czerpał inspiracje.
Dla kontrowersyjnego nadrealisty nie istniało żadne tabu moralne. W większości prac Dalego odnaleźć można symbolikę seksualną. Pojawiają się w nich nagie, kobiece ciała i falliczne formy. Oprócz wyżej wymienionych, typowymi dla artysty motywami, występującymi w jego dziełach są m. in.: elementy skatologiczne, kule inwalidzkie, słonie na cienkich nogach, szuflady, skamieliny, wszelkie wynaturzenia ciała. Krystyna Janicka dostrzega dwuznaczność twórczości Dalego, którego prowokujące, nieprzeciętne w zakresie treści obrazy, wykonane zostały w średniej klasy technice malarstwa naturalistycznego. Wskazuje na nowatorstwo zawartości prac Katalończyka połączone z tradycjonalizmem formy, chociaż docenia, np. zręczność stwarzania iluzji trójwymiarowości na dwuwymiarowej płaszczyźnie płótna czy swobodę w eksperymentach ze złudzeniem optycznym5.
Artysta nie wyznawał poglądów lewicowych, w przeciwieństwie do wielu przedstawicieli ruchu nadrealistycznego. M. in. z powodu sympatii dla Hitlera w 1934 roku został wykluczony z grupy surrealistów. W czasie drugiej wojny światowej, razem z Galą, mieszkał w Stanach Zjednoczonych. Dzięki sprytowi zdobył tam sławę i zgromadził znaczny majątek. Tworzył wówczas samodzielnie; malował, projektował biżuterię, kostiumy, pracował na zamówienie, zajmował się komercyjną reklamą. Otrzymał nawet od dawnych przyjaciół przezwisko Avida Dollars – „chciwy dolarów”. Po powrocie do Europy w 1948 roku, Dali skupiał się w swym malarstwie na dwóch problemach. Podejmował tematykę związaną zarówno z naukami ścisłymi, zwłaszcza fizyką, jak i ściśle religijną. Ten okres w twórczości artysty określany jest mistyką nuklearną. Dzieła powstałe w latach pięćdziesiątych ujawniają egzaltację religijną Katalończyka. W latach siedemdziesiątych malował niewiele. Zaprojektował wtedy wystrój swojego muzeum w Figueres. Ciężko przeżył śmierć Gali w 1982 roku. Siedem lat później zmarł w wieży Galatea w muzeum w rodzinnym miasteczku. Mimo niewielkiej działalności artystycznej w ostatnich latach życia, popularność Salvadora Dalego nie słabła. Jego skandalizująca osoba i odpowiadająca jej twórczość wciąż szokują. Do najbardziej znanych prac Hiszpana (są to głównie dzieła malarskie) należą: Płonąca żyrafa, Uporczywość pamięci (inaczej Miękkie zegary), Sen spowodowany lotem pszczoły wokół jabłka granatu na jedną sekundę przed przebudzeniem, Kuszenie świętego Antoniego, film Pies andaluzyjski ( zrobiony wspólnie z Luisem Buñuelem) i wiele innych.
Zmarł 23 stycznia 1989 roku.
Jedną z amerykańskich inspiracji Salvadora Dalego była skandalizująca aktorka Mae West, o czym przeczytać możesz tutaj: Mae West: aktorka, skandalistka, ikona… i jej usta.
Zapraszamy do galerii prac artysty:
Przypisy:
1. A. Włodarczyk-Kulak, M. Kulak, O sztuce nowej i najnowszej. Główne kierunki artystyczne w sztuce XX i XXI wieku, Warszawa–Bielsko-Biała, 2010, s. 198.
2. Giorgio de Chirico (1888-1978) – włoski malarz, twórca malarstwa metafizycznego, prekursor surrealizmu.
3. Joan Miró (1893-1983) – kataloński malarz i rzeźbiarz. Jego dzieła zaliczane są do surrealizmu.
4. F. Weyers, Salvador Dali. Życie i twórczość, Bonn, 2005, s. 19.
5. K. Janicka, Surrealizm, Warszawa, 1973, s. 79.
Bibliografia:
1. Janicka, Krystyna, Surrealizm, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1973.
2. Weyers, Frank, Salvador Dali. Życie i twórczość, KÖNEMANN, Bonn, 2005.
3. Włodarczyk-Kulak, Anita; Kulak, Maurycy, O sztuce nowej i najnowszej. Główne kierunki artystyczne w sztuce XX i XXI wieku, wyd. 1, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa – Bielsko-Biała, 2010.