Powieści Iris Murdoch pełne są trafnych, odkrywczych spostrzeżeń i zaskakujących zwrotów akcji, a jednocześnie odkrywamy w nich wpływy Platona, Freuda i Sartre’a. Przeważa w nich realistyczna konwencja, niekiedy pojawiają się jednak elementy fantastyki i złożona symbolika. Nie brak w nich także specyficznego, nierzadko czarnego humoru.

Jednak Murdoch to nie tylko powieściopisarka – jako platonistka i egzystencjalistka była jedną z niewielu w Wielkiej Brytanii filozofów i filozofek nieanalitycznych. Jej zainteresowania filozoficzne, bliskie temu czym zajmowała się na polu literatury, koncentrowały się wokół religii i moralności, które stanowiły dla niej rodzaj platońskiego przedmurza przed światem, pozbawionym sensu i nie dającym się scalić w jedno. Poza 26 powieściami, jakie wydała, była także autorką uznanych publikacji filozoficznych a także prac dotyczących teorii powieści, librett oper oraz poezji.

Jej matka była Irlandką, a ojciec Anglikiem. Iris urodziła się 15 lipca 1919 roku w Dublinie. Studiowała filologię klasyczną, filozofię i historię starożytną w Somerville College w Oksfordzie, później filozofię w Newnham College w Cambridge, pod kierunkiem Wittgensteina. W 1948 została członkinią St Anne’s College w Oksfordzie.

W czasie wojny była aktywną komunistką, jednak rozczarowana opuściła szeregi towarzyszy. Po wojnie zdecydowała się zająć filozofią. Od 1948 roku wykładała na Oxfordzie, zaś swą pierwszą powieść zatytułowaną W sieci wydała w 1954; wcześniej publikowała eseje o tematyce filozoficznej, w tym pierwsze studium w języku angielskim poświęcone Sartre’owi. W 1956 w Oksfordzie poznała również i wyszła za mąż za Johna Bayleya, wykładowcę literatury angielskiej i powieściopisarza.

Była autorką wielu prac poświęconych filozofii. Napisała 26 powieści i gdy pytano ją o to, kiedy wyda kolejną, zwykła odpowiadać, że za pół godziny. Ostatnią napisała w wieku 76 lat, na trzy lata przed śmiercią. Mawiała, że głównym celem jej twórczości jest ukazanie osobliwości ludzkiego istnienia. Wśród twórców literackich najwyżej ceniła Szekspira, Tołstoja, Eliota, Dickensa, Dostojewskiego, Kafkę i Prousta.

W 1987 roku otrzymała zaszczytny tytuł Damy Imperium Brytyjskiego.

W połowie 1995 roku, podczas wystąpienia telewizyjnego, Iris zapomniała po co tam przyszła. Diagnoza pozbawiała nadziei: zespół Alzheimera. Błyskotliwa, pełna życia pisarka stopniowo zaczęła tracić zainteresowanie i kontakt z otoczeniem – traciła pamięć, nie orientowała się w czasie, przestawała poznawać ludzi, rzeczy i miejsca. Czuję jakbym odpływała w ciemność – mówiła w chwilach przytomności.

Iris Murdoch zmarła 8 lutego 1999 roku w Oxfordzie w wieku 79 lat. Zgodnie z jej wolą jej mózg przeznaczono do badań nad zespołem Alzheimera.

Do jej najbardziej znanych powieści zaliczyć można: Dzwon (1958), Jednorożca (1963) i Morze, morze (1978), za które otrzymała prestiżową Nagrodę Bookera.

W 2001 roku powstał poruszający, poświęcony pisarce film biograficzny pod tytułem Iris, w którym zagrali znakomici brytyjscy aktorzy i aktorki, m. in. Kate Winslet i Judi Dench (obie jako Iris – ale w różnym wieku) oraz Jim Broadbent w roli męża bohaterki. W filmie poznajemy Iris, gdy ta pisze swoją ostatnią książkę i wspomina swe burzliwe, nieco ekstrawaganckie życie. Film obsypano nagrodami, przede wszystkim dla Jima Broadbenta za najlepszą męską rolę drugoplanową (otrzymał m. in. Oscara i Złoty Glob), zaś kreacje odtwórczyń roli Iris wyróżniono nominacją do Oscara (dla Judi Dench za rolę pierwszoplanową i dla Kate Winslet – za drugoplanową). Judi Dench oraz Jim Broadbent zgarnęli także Nagrody BAFTA za najlepsze role pierwszoplanowe. Film niewątpliwie wart jest obejrzenia.

Twórczość Iris Murdoch (wybór):

Powieści:

W sieci (Under the Net, 1954)
The Flight from the Enchanter (1956)
The Sandcastle (1957)
Dzwon (The Bell, 1958, wyd. pol. 1972)
A Severed Head (1961)
Skromna róża (An Unofficial Rose, 1962, wyd. pol. 1974)
Jednorożec (The Unicorn, 1963)
The Italian Girl (1964)
The Red and the Green (1965)
Czas aniołów (The Time of the Angels, 1966, wyd. pol. 1974)
Miły i dobry (The Nice and the Good, 1968)
Sen Brunona (Bruno’s Dream, 1969)
A Fairly Honourable Defeat (1970)
Przypadkowy człowiek (An Accidental Man, 1971)
Czarny Książę (The Black Prince, 1973, wyd. pol. 1977)
Machina miłości czystej i wszetecznej (The Sacred and Profane Love Machine, 1974)
A Word Child (1975)
Henryk i Kato (Henry and Cato, 1976)
Morze, morze (The Sea, the Sea, 1978, Nagroda Bookera)
Rycerze i zakonnice (Nuns and Soldiers, 1980)
The Philosopher’s Pupil (1983)
Zacny uczeń (The Good Apprentice, 1985)
Mędrcy i kochankowie (The Book and the Brotherhood, 1987)
The Message to the Planet (1989)
Zielony rycerz (The Green Knight, 1993)
Dylemat Jacksona (Jackson’s Dilemma, 1995)
Something Special (short story reprint, 1999; originally published 1957)

Filozofia:

Sartre: Romantic Rationalist (1953)
The Sovereignty of Good (1970)
The Fire and the Sun (1977)
Acastos: Two Platonic Dialogues (1986)
Metaphysics as a Guide to Morals (1992)
Existentialists and Mystics (1997)

Dramaty:

A Severed Head (with J.B. Priestly, 1964)
The Italian Girl (with James Saunders, 1969)
The Three Arrows & The Servants and the Snow (1973)
The Black Prince (1987)

Poezja:

A Year of Birds (1978, wyd. popr. 1984)
Poems by Iris Murdoch (1997)

Źródła: Filmweb.pl, Wikipedia.org