Catherynne M. Valente, podobnie jak w Palimpseście, tak i w Nieśmiertelnym łączy życie codzienne bohaterów z próbą zajrzenia za kurtynę rzeczywistości. Jak już wspominałem, na warsztat bierze folklor rosyjski: bajania o leszych i wiłach, historię Marii i Iwana Głupca oraz Kościeja. Fabuła powieści oparta jest na nieustannym przeplataniu się  wizji trawionego przez komunizm Petersburga/Piotrogrodu/Leningradu i niszczonego przez Wija królestwa życia. Naturalność przeskoków między tymi dwoma światami i łatwość, z jaką robi to autorka, zasługują na wielkie brawa. Tym większe, że ożywiony świat baśni jest niesamowicie barwny – czytelnik zostaje świadkiem spełniania się kolejnych przepowiedni Baby Jagi, wraz z Marią wyrusza na poszukiwanie śmierci Kościeja, poznaje osobiście tajemniczą Licho. Wszystkie przeciwności losu okazują się jednak błahe, kiedy nadchodzi Car Śmierci. Dzięki porównaniu dwóch degenerowanych  przestrzeni: fantastycznej i realnej, Valente mogła stworzyć wielką metaforę pożerającego świat komunizmu. Można pokusić się o stwierdzenie, że Nieśmiertelny to bardzo rozbudowana, odbiegająca od konwencji, ale klimatyczna i ciekawa parabola.

Opowiedziana w powieści historia sama w sobie jest całkiem ciekawa. Sporo w niej nagłych zwrotów akcji, sporo niepewności, którą Valente udało się zasiać w czytelniku mimo tego, że właściwie fabuła rozwija się według oczywistych schematów. Najważniejszym wątkiem Nieśmiertelnego okazuje się burzliwy związek między Marią i Kościejem – bardzo skomplikowany, emocjonalny i zaskakujących rytuałów . Dodatkową zaletą książki jest świetne wykorzystanie baśniowych rozwiązań – pisarka miesza ze sobą różne elementy rosyjskiego folkloru, dzięki czemu czytelnik nigdy nie może być pewien tego, co się zaraz zdarzy. Na pochwałę zasługuje także pełen emocji epilog, który jest jednocześnie domknięciem wspomnianej wcześniej metafory; bez trudu można wyczuć, że Valente miała jasno określony plan tego, co i w jaki sposób chce w tekście powiedzieć.

Niestety, Nieśmiertelny nie jest powieścią idealną. Jak to często bywa, bardzo widoczne jest założenie, którego autorce zrealizować się nie udało. Wyraźnie widać, że pisarka chciała wypełnić swój tekst bohaterami, którzy wpisywaliby się w typ człowieka wschodu, skronstruowany na podstawie postsci pojawiających się w twórczości rosyjskich klasyków: nieco dzikiego, odważnego i wrażliwego, kochającego i nienawidzącego z całego serca, pełnego sprzecznych emocji. Dowodzi tego chociażby brutalność, którą Valente próbowała wpisać w charakterystykę związku Kościeja i Marii. Nie da się ukryć, że zamierzenie to nie do końca się powiodło – w Nieśmiertelnym ostry erotyzm typowy dla Palimpsestu po prostu się nie sprawdza, wydaje się być wciśnięty na siłę. Pisarce dużo lepiej wychodzi kreowanie atmosfery niepokoju i napięcia niż mrocznego przerażenia, które potrafiła wzbudzić poprzednią powieścią.

Styl, którym posługuje się Valente, trudno co prawda uznać za słaby, ale czytelnicy mogli oczekiwać nieco więcej. W Palimpseście potrafiła czytającego hipnotyzować i pobudzać, wciągać w historię i angażować jego wyobraźnię. W Nieśmiertelnym trochę brakuje bardzo charakterystycznego rytmu. W zamian za to czytelnik otrzyma sporo rozbudowanych i klimatycznych opisów, które całkiem nieźle ożywiają baśniowy świat.

Nieśmiertelny z pewnością jest książką godną zainteresowania. Choć nie jest tak mocny jak Palimpsest, powinien spodobać się wszystkim miłośnikom Opowieści sieroty. Podobnie jak ona jest nowoczesną baśnią, w której autorka stara się spojrzeć na otaczający nas świat z nieco innej perspektywy. Tekst z pewnością przypadnie do gustu wszystkim, którzy lubią fantastykę nietypową, niekonwencjonalną.

Tytuł: Nieśmiertelny
Autorka: Catherynne M. Valente
Wydawca: Wydawnictwo MAG
Seria: Uczta Wyobraźni
ISBN: 978-83-7480-240-6
Tłumaczenie: Robert Waliś
Oprawa: twarda
Format: 135×202
Liczba stron: 288
Data wydania: 2 marca 2012
Gatunek: fantastyka