Nałkowska debiutowała jako poetka – mając 14 lat w Przeglądzie Tygodniowym z 1898 wierszem Pamiętam. Wiersze swoje zamieszczała w warszawskich czasopismach, m.in. w modernistycznej Chimerze. Szybko jednak porzuciła poezję dla prozy. Jej debiut prozatorski przypada na rok 1904, kiedy to ukazuje się jej powieść Lodowe pola (pierwsza z trylogii Kobiety) drukowana w Prawdzie. Od połowy pierwszej dekady XX wieku publikowała swoje powieści – Kobiety, Książę. Ich tematyka była silnie związana z nurtem młodopolskim. Z czasem autorka zaczęła coraz większą wagę przywiązywać do strony psychologicznej człowieka, do ludzkich uczuć w różnych sytuacjach życiowych. Momentem zwrotnym w twórczości pisarki był czas pierwszej wojny światowej.

Szczególne dążenie do poznania psychiki ludzkiej ujawniła Nałkowska w Charakterach – cyklu szkiców, które kontynuowane były przez wiele lat – pierwsze ukazały się w 1922, kolejne – w 1948.

Według pisarki świat podzielony jest na rozkoszny brud i smutną szlachetność. Nałkowska wyraźnie dostrzegała podwójny standard w traktowaniu kobiet i mężczyzn. Świat jej zdaniem sprzyjał głównie mężczyznom, ignorując i lekceważąc pragnienia i oczekiwania kobiet. Mężczyźni bez przeszkód mogli oczekiwać dziewictwa od swych przyszłych małżonek i jednocześnie zaspokajać swoje potrzeby seksualne w domach publicznych. Jedynie kobiety w tym i podobnych względach miały nałożone kajdany moralności. Pisarka nie szczędziła krytyki przedstawicielkom własnej płci, które, uwiedzione i porzucone kobiety, zwykły postrzegać jako złe i zepsute. Jako przyczynę zdemoralizowania społecznego wskazywała nie w swobodzie życia, lecz właśnie nadmierne skrępowanie go. Tematyka nierówności płci widoczna jest w wielu jej utworach, m.in. w Granicy.

Jej pełne nazwisko to Zofia Gorzechowska, primo voto Rygier, z domu Nałkowska. Urodziła się w 1884 w Warszawie. Jej ojciec Wacław Nałkowski był znanym uczonym – geografem, jej matka Anna (z domu Šafránková) pochodziła z Moraw. Ukończyła prywatną pensję w Warszawie i tajny Uniwersytet Latający, na którym studiowała historię, geografię, ekonomię i językoznawstwo. Największą część swojej szerokiej wiedzy zyskała dzięki samokształceniu.

Była aktywną działaczką organizacji kobiecych, a od 1933 członkinią Polskiej Akademii Literatury, działaczką PEN Clubu i ZZLP oraz Towarzystwa Opieki nad Więźniami „Patronat”. Była też współzałożycielką i członkinią grupy literackiej „Przedmieście” (1933 –1937). W latach 1939 – 1944 współdziałała z podziemiem kulturalnym. W latach 1945 – 1947 była posłanką do Krajowej Rady Narodowej, a w latach 1947–1952 posłanką do Sejmu Ustawodawczego (bezpartyjną), działaczką Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce (Oddział Łódzki) i redaktorką tygodnika Kuźnica.

Zofia Nałkowska była dwukrotnie zamężna. Jej pierwszym mężem był publicysta i pedagog Leon Rygier (1875–1948). Poślubiła go w 1904, przy czym oboje państwo młodzi, chcąc ułatwić sobie ewentualny rozwód w przyszłości, przeszli na kalwinizm. Małżeństwo rozpadło się około 1909, choć rozwód przeprowadzili dopiero w 1918. Jej drugim mężem był Jan Jur -Gorzechowski, bojownik OB PPS, w okresie międzywojennym pułkownik WP – dowódca żandarmerii, następnie dowódca Straży Granicznej i generał. Nałkowska mieszkała w okolicy Warszawy (Wołomin), w Kielcach, Krakowie, Grodnie i niedaleko Wilna. W okresie międzywojennym pracowała dla polskiego rządu, w Biurze Propagandy Zagranicznej. Przez lata była wiceprezesem polskiego PEN – Clubu, działała w Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich, była posłanką na Sejm Ustawodawczy.

Brała udział w pracach Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Polsce – efektem tej działalności były Medaliony – zbiór opowiadań dokumentujących czas II wojny światowej. Pisarka zmarła 17 grudnia 1954 o godzinie 18:00 na skutek wylewu krwi do mózgu. Ostatnie chwile spędziła w lecznicy przy ul. Emilii Plater. Pochowano ją w Warszawie na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Autorka została nagrodzona wieloma wyróżnieniami. Za swoje najsłynniejsze dzieło okresu międzywojennego – Granicę otrzymała w 1936 Państwową Nagrodę Literacką. Powtórnie przyznano jej tę nagrodę w 1953 za całokształt twórczości. Otrzymała też Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury (1936). Przyznano jej także Nagrodą państwową I stopnia za całokształt twórczości literackiej w związku z 50 – leciem twórczości.

Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej w 1994 roku jeden z kraterów na Wenus został nazwany Nałkowska na cześć Zofii Nałkowskiej (ma średnicę aż 22,2 km, jest położony na 28,1° szerokości północnej i 290° długości wschodniej), a w Lublinie (w dzielnicy Wrotków) upamiętniono jej nazwisko w nazwie spółdzielni mieszkaniowej (Spółdzielnia Mieszkaniowa im. Wacława i Zofii Nałkowskich), w nazwie osiedla mieszkaniowego (Osiedle Nałkowskich) i ulicy (ul. Nałkowskich), natomiast w nazwie innej ulicy w tej samej dzielnicy upamiętniono jej ważne dzieło Medaliony (ul. Medalionów). W różnych miastach i wsiach Polski znajdują się ulice nazwane jej imieniem i nazwiskiem. 

Odznaczono ją Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1930) oraz pośmiertnie, w 1954 roku Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski oraz Medalem 10-lecia Polski Ludowej.

Powieści:

1906: Kobiety (pierwsza część, Lodowe pola, opublikowana została w Prawdzie już w 1904)
1907: Książę (powieść będąca dalszym ciągiem Kobiet)
1909: Rówieśnice
1911: Narcyza
1911: Noc podniebna (nowela)
1914: Węże i róże
1920: Hrabia Emil
1922: Na torfowiskach – pierwsza, niepełna wersja Domu nad łąkami
1923: Romans Teresy Hennert
1925: Dom nad łąkami (powieść autobiograficzna, opisująca dom dzieciństwa pisarki w Wołominie koło Warszawy)
1927: Choucas
1928: Niedobra miłość
1935: Granica
1938: Niecierpliwi
1948: Węzły życia
1953: Mój ojciec

Dramaty:

1930: Dom kobiet
1931: Dzień jego powrotu
1935: Renata Słuczańska (na podstawie powieści Niedobra miłość)

Zbiory nowel, opowiadań i szkiców:

1909: Koteczka czyli białe tulipany
1914: Lustra
1915: Między zwierzętami
1917: Tajemnice krwi
1922: Charaktery
1925: Małżeństwo
1927: Księga o przyjaciołach (wraz z M. J. Wielopolską)
1931: Ściany świata
1946: Medaliony
1948: Charaktery dawne i ostatnie
1957: Widzenie bliskie i dalekie

Zofia Nałkowska spisała także kilka tomów Dzienników.

Źródło: Wikipedia.org