24 października 1899 roku urodził się w Warszawie Anatol Stern – poeta, prozaik, krytyk filmowy i literacki, scenarzysta oraz tłumacz. Wraz z Brunonem Jasieńskim był autorem manifestu futuryzmu polskiego Nuż w bżuhu. Jednodńuwka futurystuw. Był kontrowersyjnym twórcą, w utworach zamieszczał treści uważane niekiedy przez mu współczesnych za nieobyczajne lub bluźniercze, przez co miewał poważne kłopoty z polską cenzurą.

Kontrowersyjny obyczajowo wiersz Sterna Nimfy został wykorzystany w piosence Pidżamy Porno Nimfy (Baby) (wydanej na płycie Ulice jak stygmaty – absolutne rarytasy w 1999 r.).

Przyszedł na świat w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jego ojciec był dziennikarzem. Po ukończeniu warszawskiego gimnazjum studiował polonistykę na Uniwersytecie Wileńskim, jednak jej nie ukończył. W 1919 roku, w wieku 20 lat, opublikował swój pierwszy tomik poetycki Nagi człowiek w śródmieściu, a w roku 1920 kolejny – Futuryzje. W 1924 roku opublikował obszerny tomik wierszy Anielski cham, tego samego roku powziął decyzję wydania nowych przekładów (przede wszystkim Jasieńskiego) wierszy rosyjskich w Antologii Nowej Poezji Rosyjskiej ze wstępem krytycznym. Praca ukazała się jednak dopiero w 1927 r. pod postacią jednego tomu ograniczonego do poezji Majakowskiego.

W latach 1921-1923 redagował wraz z Jarosławem Iwaszkiewiczem czasopismo „Nowa Sztuka”, publikował w jednodniówkach futurystycznych (Tak, Gga, Niebieskie pięty), a także w czasopismach „Skamander”, „Wiadomości Literackie” (w których zamieszczał recenzje filmowe) oraz w „Zwrotnicy”. W 1924 r. został redaktorem dwutygodnika „Wiadomości Filmowe”. Ponadto był członkiem Rady dla Spraw Kultury Filmowej; zajmował się pisaniem scenariuszy.

Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa, gdzie 23 stycznia 1940 został aresztowany (wraz z m.in. Władysławem Broniewskim, Aleksandrem Watem, Tadeuszem Peiperem) przez władze sowieckie. Przebywał w więzieniu, później na mocy układu Sikorski – Majski wstąpił do Armii Polskiej, z którą udał się na Bliski Wschód. W latach 1942 – 1948 przebywał w Palestynie, gdzie publikował swoje utwory w przekładach na język hebrajski, współpracował również z „Biuletynem Wolnej Polski”. Po powrocie do Polski w 1948 r. zamieszkał w Warszawie. Swoją twórczość drukował w czasopismach „Kuźnica”, „Nowiny Literackie”, „Odrodzenie”, „Nowa Kultura”, „Po prostu”, „Przegląd Kulturalny”. Zmarł w stolicy 19 października 1968 r.

Twórczość Sterna kilkakrotnie stała się obiektem zainteresowania cenzury. 15 i 16 listopada 1919 r. w Wilnie podczas wieczorów poetyckich „Rumak uśmiechnięty” poeta wygłosił wiersz Uśmiech Primavery. Jego fragment:

Kiwnie mi głową uśmiechnięta
Wystrojona Panna Święta,
Na Jej twarzy drgają fiołki –
A na tacy złocistej
Z ukłonem Bożek, jak lokaj,
Aromatyczny, soczysty
W kieliszku poda mi tokaj.

wzbudził oburzenie i oskarżenie poety o bluźnierstwo. 11 grudnia w Warszawie Sterna aresztowano i przewieziono do Wilna. Na początku 1920 r. warszawskie gazety opublikowały opracowany przez Antoniego Słonimskiego list protestacyjny pisarzy, głoszący, że wiersz Uśmiech Primavery nie zawiera bluźnierstwa, a jedynie pewne niezręczności formy, które mogą skutkować takim nieporozumieniem. Pod listem podpisali się m.in. Stefan Żeromski, Wacław Berent, Leopold Staff, Juliusz Kaden-Bandrowski oraz skamandryci. Protest nie odniósł skutku – Stern po trzymiesięcznym areszcie stanął przez wileńskim sądem, który zasądził wysoki wyrok rocznego więzienia. Poeta odwoływał się od wyroku, do czasu jego uprawomocnienia pozostając na wolności. Uniewinnił go dopiero sąd trzeciej instancji 14 stycznia 1922 r. Uśmiech Primavery znalazł się w tomiku Sterna Futuryzje w wersji zmienionej, jednak w przypisie podana była jego pierwotna treść.

Cenzura interweniowała również w sprawie wydanego w 500 egzemplarzach przez Sterna i Aleksandra Wata almanachu Gga. 10 lutego 1921 r. cały nakład został zatrzymany z powodu nieobyczajności zamieszczonych w piśmie wierszy. Był to pierwszy przypadek konfiskaty futurystycznego wydawnictwa. W tej sprawie interweniował bezskutecznie „Kurier Polski”, w, pisanym prawdopodobnie przez Słonimskiego, artykule domagając się oddzielenia dwóch tak pożytecznych rzeczy jak policja i literatura oraz zapytując, czy nowe kierunki poetyckie godzą w interesy państwa.

W połowie marca 1921 skonfiskowano także cały liczący 500 egzemplarzy nakład wydanej przez Sterna i Wata jednodniówki Nieśmiertelny tom futuryz. Była to złożona na pół kartka papieru, na której wydrukowano okładkę i cztery krótkie utwory. Zastrzeżenia cenzorów wzbudził jeden z nich – Nimfy Sterna, zawierający śmiałą obyczajowo treść. Według ówczesnych przepisów konfiskata powinna w ciągu trzech miesięcy zostać zatwierdzona lub uchylona przez sąd. Wobec braku jakiegokolwiek wyroku futuryści ogłosili w listopadzie 1921 r. (w Nożu w bżuhu), że interwencję cenzury uważają za anulowaną i rozpoczynają kolportaż swoich wydawnictw. Tak działo się z almanachem Gga, ale cały nakład Nieśmiertelnego tomu futuryz pozostał w rękach cenzury i nigdy nie wrócił do autorów, pomimo ich żądań.

Anatol Stern w 1956 roku został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 19 października 1968 w Warszawie. Pochowany jest w wojskowej części cmentarza na Powązkach.

Anatol Stern pisał poezję zaangażowaną:

Anatol Stern – Ziemia na lewoAnatol Stern i Bruno Jasieski

ziemia – czarna kula z brauninga
wycelowana w niebieski brzuch
ziemia – charlie na skating ringu
który łoskotem się opił aż spuchł

ziemię w lewo płonącą nawą
pchnij w obrót wokół motorów słońc!!
dosyć dotąd toczyła się w prawo!
prawo dziś strzaskaj i z tronu strąć!

ziemia – matka rewolucjonistka
nadziana na ostre bagnety traw
ziemia – ogier z pianą u pyska –
finisz biegu dżokeju słów sław

nic to że mussolini z niesławą
w rajtarski apenin chowa się but!
lewo się dzisiaj toczy na prawo!
na wschód i zachód – na zachód i wschód!

… a także miłosną i erotyczną:

Anatol Stern – Sonet magiczny

Lubię nieba niepokój. Lubię, kiedy chmury
apokalipsą czarną kłębią się tam w górze,
bo wiem, że kiedy przetrwam ich wściekłość i burzę,
wbiję chciwy wzrok w niebo — i ujrzę lazury.

Lubię bladość twą nagłą i twój wzrok ponury,
gdy się na mnie rozgniewasz i toniesz w swej chmurze,
bo choć szepcesz do siebie: «Tak nie można dłużej…»
już wiem, że w twoich oczach wnet ujrzę — lazury.

Dlatego, gdyśmy z sobą — w noc najbardziej ciemną
szept stłumiony mój słyszysz: «O, lazury moje…»
i płomieniem swych ramion owijasz mnie, miła.

Dlatego wśród najwyższych z kimś obcym upojeń
szepniesz nagle «Lazury»! — i znów będziesz ze mną,
już zawsze, zawsze ze mną — choćbyś z innym była.

Tomiki wierszy:

Nagi człowiek w śródmieściu (poemat, 1919)
Futuryzje (1920)
Anielski cham, Ziemia na lewo (wraz z Jasieńskim) (1924)
Bieg do bieguna (1927)
Rozmowa z Apollinem (1938)
Wiersze i poematy (1956)
Pod gwiazdami wschodu (Czytelnik, 1957)
Widzialne i niewidzialne (1964)
Z motyką na słońce (1967)
Alarm nocny (Czytelnik, 1970)

Proza:

Namiętny pielgrzym 1933.
Maleńki człowiek z Wielkiej Doliny (opowiadanie)
Ludzie i syrena (powieść, Jerozolima 1944, wydanie krajowe 1955.)
Zaczarowana grządka (powieść dla dzieci)
Opowieść o żołnierzu i diable (1957)
Opowiadania starego szpaka (opowiadanie dla dzieci, 1975)
Zabawa w piekło (zbiór opowiadań)
Wspomnienia z Atlantydy (Wyd. Artystyczne i Filmowe, 1959)

Eseje:

Poezja zbuntowana (szkice o poezji dwudziestolecia międzywojennego, 1964)
Bruno Jasieński (Wiedza Powszechna, 1969)
Legendy naszych dni (Wydawnictwo Literackie, 1967)
Historie z nieco innych wymiarów (Iskry, 1970)
Poezja zbuntowana: szkice i wspomnienia (Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970)
Głód jednoznaczności i inne szkice (Czytelnik, 1972)
Dom Apollinaire’a: rzecz o polskości i rodzinie poety (przygotowała do druku Alicja Sternowa; oprac. i przypisami opatrzył Zygmunt Czerny, Wydawnictwo Literackie, 1973)

Opracowania i tłumaczenia:

Włodzimierz Majakowski, Wybór satyr, pod red. Anatola Sterna; il. Jan Młodożeniec; [przekł. zbiorowy z ros.], Czytelnik, 1955
Włodzimierz Majakowski, Młodym: wybór wierszy, pod red. Anatola Sterna, Iskry, 1956
Aleksander Puszkin, Utwory dramatyczne; przełożyli Seweryn Pollak, Anatol Stern, Marian Toporowski; [red. t. Antoni Słonimski], Wyd. 2., Państwowy Instytut Wydawniczy; 1956
Bruno Jasieński, Utwory poetyckie; wyboru dokonał i wstępem opatrzył Anatol Stern, Czytelnik, 1960.
Mykoła Bażan, Mickiewicz w Odessie: 1825 rok: cykl poezji, przeł. Anatol Stern; il. Antoni Uniechowski, Iskry, 1962
Jurij Nagibin, Nocny gość: wybór opowiadań, przeł. Alicja i Anatol Sternowie, Państw. Instytut Wydawniczy, 1963
Eugeniusz Winokurow, Światło i inne wiersze; wybrał Anatol Stern; [tł.], Państ. Instytut Wydawniczy, 1964
Włodzimierz Majakowski, Liryka; oprac. i wstępem opatrzyli Seweryn Pollak i Anatol Stern, Państ. Instytut Wydawniczy, 1965
Mieczysław Szczuka. Oprac. Anatol Stern i Mieczysław Berman, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1965
Ziemia gorąca: antologia współczesnej poezji bułgarskiej. Wybór i oprac. Anna Kamieńska, Anatol Stern, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968

Scenariusze filmowe:

1928 – Przedwiośnie
1929 – Szlakiem hańby, Grzeszna miłość
1930 – Na Sybir, Niebezpieczny romans, Kult ciała, Wiatr od morza, Uroda życia
1931 – Uwiedziona, Krwawy wschód, Serce na ulicy
1932 – Rok 1914
1934 – Co mój mąż robi w nocy…, Czarna perła, Młody Las
1936 – Barbara Radziwiłłówna, Róża, Wierna rzeka, Pan Twardowski, Jego wielka miłość
1937 – Znachor, Pani minister tańczy
1938 – Ostatnia brygada, Profesor Wilczur, Kobiety nad przepaścią, 'List do matki, Druga młodość, Gehenna,
1939 – Moi rodzice rozwodzą się, U kresu drogi, Kłamstwo Krystyny, Od Latrum do Gazali

Źródło: Wikipedia.org