Znakomity poeta i nowelista amerykański, Edgar Allan Poe, jest doprawdy niezwykłą postacią – nie tylko przez wzgląd na oryginalną, a niekiedy mrożącą krew w żyłach twórczość, ale też za sprawą nietuzinkowej biografii. Okoliczności jego śmierci nadal stanowią zagadkę. Jednocześnie nie jest tajemnicą, jak istotny był jego wkład w rozwój literatury…
Tworzył głównie poezję i nowele, pracował także jako krytyk i redaktor. Jest jednym z najbardziej znanych przedstawicieli nurtu romantycznego w literaturze amerykańskiej. Dla jego twórczości charakterystyczne są wątki fantastyki i horroru. Był prekursorem noweli kryminalnej (Zabójstwo przy Rue Morgue, Złoty żuk), stworzył także pierwszą w literaturze postać detektywa – C. Auguste Dupina, który rozwiązuje zagadki kryminalne, stosując słynną metodę dedukcji.
Jego proza charakteryzowała się m. in. silnym psychologizmem postaci (który był prekursorski względem późniejszej psychoanalizy) a także surrealistyczne, brutalne, makabryczne opisy, przywołujące na myśl stany zmienionej świadomości. W jego twórczości odnajdujemy także neurozy, dualizm świata i ból istnienia typowe dla ówczesnego dekadentyzmu, ekspresjonizmu i symbolizmu. Choć na początek jego twórczości przypadał okres bardzo trudny dla amerykańskich wydawców (druga połowa lat 30 XIX wieku), był pierwszym dobrze znanym Amerykaninem, który próbował żyć z samego tylko pisania. Niestety, przez całe życie borykał się z trudnościami finansowymi. Nie jest także tajemnicą, że nadużywał alkoholu.
Przeczytaj naszą recenzję Opowieści niesamowitych Edgara Allana Poego (TUTAJ)!
Urodził się 19 stycznia 1809 w Bostonie, w stanie Massachusetts, jako drugie dziecko aktorki Elizabeth Arnold Hopkins Poe i aktora Davida Poe, Jr. W 1835 roku Poe poślubił swoją kuzynkę, Virginię Clemm, gdy ta miała zaledwie 13 lat (choć na dokumentach z certyfikatu małżeńskiego widniał wiek lat 21). W 1842 roku u młodej żony pisarza pokazały się pierwsze oznaki gruźlicy. Wyzdrowiała tylko częściowo, a Poe zaczął w tym czasie pić jeszcze intensywniej. Uważa się, że jej śmierć w 1847 roku inspirowała jego twórczość, w której często pojawiał się motyw śmierci pięknej, młodej kobiety.
Najbardziej znane prace Poe zalicza się do literatury gotyckiej. Poruszają one tematykę śmierci i jej fizycznych oznak, problem przedwczesnego pochówku, ożywienia martwych i żałoby. Wiele z dzieł Poe jest wiązanych z czarnym romantyzmem, literacką reakcją na transcendentalizm, w stosunku do którego Poe był wysoce niechętny. Poza utworami grozy, pisał też satyry, humorystyczne opowieści i żarty literackie. Stosował często ironię i niedorzeczną ekstrawagancję w celu uzyskania efektu komediowego, podejmując się w ten sposób próbę uwolnienia czytelnika z kulturowego konformizmu. Był też prekursorem science fiction, reagując w swoich pracach na pojawienie się nowych technologii i wynalazków jak balon na ogrzane powietrze w tekście pt. Bujda balonowa. Jego twórczość zawierała często elementy popularnych pseudonauk, takich jak frenologia i fizjonomika. Miał także własną wizję kosmologii, swoją hipotezę Wielkiego Wybuchu, która stała w sprzeczności z zasadami dynamiki Newtona, dotyczącymi gęstości i rotacji planet.
Za życia, Poe był najczęściej rozpoznawany jako znakomity i bezkompromisowy krytyk literacki. Był też znany jako twórca literacki i stał się pierwszym amerykańskim autorem XIX wieku, który był bardziej popularny w Europie niż w Stanach Zjednoczonych. Wczesne prace Poe zaczynają się od literatury detektywistycznej z fikcyjnym C. Auguste Dupinem, które były podstawą do kreacji późniejszych literackich utworów detektywistycznych. Sir Arthur Conan Doyle mówił, że każda z historii detektywistycznych Poe jest źródłem, z którego czerpała cała literatura. (…) Gdzie były utwory detektywistyczne, nim Poe tchnął w nie iskrę życia?. Utwory Poe miały duży wpływ na literaturę science fiction, m. in. na twórczość Juliusza Verne’a.
Mimo niezaprzeczalnego talentu, Poe nie był otoczony sympatią, ze względu na swój trudny charakter i wybuchową, nieprzewidywalną naturę.
Twórczością Poe inspirowali się m. in.: Baudelaire, Huysmans, Dostojewski, Meyrink, de Quincey, Bierce, Lovecraft oraz wielu poetów surrealistycznych. Wśród polskich twórców warto wspomnieć tu Stefana Grabińskiego. Inspirował również filmowców (m. in. Roger Corman), wśród których wielu ekranizowało (mniej lub bardziej wiernie) jego nowele i opowiadania.
Zmarł 7 października 1849 w Baltimore, w stanie Maryland, gdzie został pochowany. Okoliczności jego śmierci nadal są okryte tajemnicą, a przyczyny zgonu – kwestionowane.
3 października 1849 roku Poe został znaleziony na ulicach Baltimore w stanie delirium, a także – zgodnie ze słowami człowieka, który go znalazł, Josepha W. Walkera – „w wielkiej niedoli i … potrzebie natychmiastowej pomocy lekarskiej”. Poe został zabrany do szpitala Washington College Hospital, gdzie zmarł w niedzielę, 7 października 1849 roku o godzinie 5.00 nad ranem. Poe nie wrócił już do stanu, w którym mógłby wystarczająco dokładnie wyjaśnić jak znalazł się w tak skrajnym i zgubnym dla niego stanie. Ponadto nie miał on na sobie swoich własnych ubrań. Poe miał krzyczeć ciągle nazwisko Reynolds w nocy jego śmierci, choć nie jest do końca jasne do kogo dokładnie się odwoływał. Niektóre źródła podają, że jego ostatnimi słowami było zdanie „Panie miej w opiece moją biedną duszę”. Wszystkie medyczne zapisy, razem ze świadectwem jego śmierci zagubiły się. Gazety donosiły o takich powodach zgonu jak zator mózgu i zapalenie mózgu, co było powszechnym eufemizmem dla przypadków śmierci z powodów takich jak alkoholizm, łączących się ze sporą dawką niesławy. Jednakże rzeczywista przyczyna jego śmierci pozostaje tajemnicą. Jeszcze przed 1872 przyjmowano, że Poe padł ofiarą ludzi, którzy kilkakrotnie siłą zmuszali innych do głosowania na określonego kandydata w okresie wyborczym, ale spekulacje dotyczyły też majaczeń alkoholowych, choroby serca, epilepsji, kiły, zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych, cholery czy wścieklizny.
W dzień pochówku, na łamach New York Tribune pojawił się obszerny nekrolog z podpisem „Ludwig”. Został on opublikowany w całym kraju. Zaczynał się od doniesienia, że „Edgar Allan Poe nie żyje. Zmarł w Baltimore przedwczoraj. Wiadomość ta może zaskoczyć wielu, lecz tylko niewielu będzie się z tego powodu smucić”. Ludwig został szybko zidentyfikowany jako Rufus Wilmot Griswold, redaktor, krytyk, antologista, który nosił w sobie urazę do Poe od 1842 roku. Griswold stał się niejako literackim egzekutorem i próbował zniszczyć reputację wroga po jego śmierci.
Rufus Griswold napisał biograficzny artykuł o Poe pt. Pamiętniki autora (ang. Memoir of the Author), włączone do jego tomu prac zebranych z 1850 roku. Griswold przedstawił Poe jak zdeprawowanego, uzależnionego od narkotyków pijaka i szaleńca i załączył jego listy jak dowód. Wiele z tych stwierdzeń było wierutnymi kłamstwami lub zniekształconymi pół – prawdami. Przykładowo jest dzisiaj oczywiste, że Poe nie był uzależniony od narkotyków. Książka Griswolda została potępiona przez tych, którzy dobrze znali Poe, lecz stała się jednocześnie dziełem popularnym i akceptowanym. Stało się tak dlatego, że była to jedyna pełna biografia dostępna na rynku, szeroko przedrukowywana i po części elektryzująca czytelników na myśl o czytaniu prac „złego” człowieka. Listy, które Griswold przedłożył jako dowód opisu cech Poe, okazały się potem fałszerstwem.
W Richmond mieści się muzeum Edgara Allana Poego (na zdjęciu) posiadające w swym zbiorze największą na świecie kolekcję rękopisów i listów Poego, pierwszych wydań jego dzieł, pamiątek po nim i jego rzeczy osobistych.
Na cześć pisarza nazwano Edgarami nagrody przyznawane przez organizację Mystery Writers of America.
Przeczytaj: Kruk autorstwa Edgara Allana Poe.
Źródło: Wikipedia.org