Le Petit Prince, czyli Mały Książę to opowieść unikatowa i szczególna. Niewielka książeczka pełna prostych ale eleganckich, autorskich ilustracji kryje w sobie filozoficzną, poetycką baśń, z której wyczytać można wiele więcej niż samą historię złotowłosego chłopca, który spadł z gwiazd… A konkretnie – z planety B-612.

Jej autor Antoine de Saint-Exupéry, francuski pilot, pisarz i poeta, nadał opowieści prostą formę i baśniową konwencję historii przeznaczonej dla dzieci, jednak pod warstwą dziecięcej fabuły ukrył przekaz nasycony symbolizmem i wartościami uniwersalnymi, które sprawiają, że historia, choć krótka, warta jest uważnego, refleksyjnego czytania.

Historia pierwszego wydania

Mały Książę jest pozycją szczególną również w twórczości samego Exupéry’ego. To jedyna książka, której nadał formę baśni i którą sam zilustrował. Pierwsze wydanie Małego Księcia ukazało się 6 kwietnia 1943 roku w Stanach Zjednoczonych. Niepozorna, krótka historia osiągnęła oszałamiający sukces na całym świecie, na stałe zapisując się na liście światowej klasyki literatury – przetłumaczono ją na 170 języków i sprzedano ponad 60 milionów egzemplarzy.

Od początku zamiarem Exupéry’ego było adresowanie książki do dorosłego czytelnika. To dlatego zadedykował ją Léonowi Werthowi, pisząc na wstępie:

Przepraszam wszystkie dzieci za poświęcenie tej książki dorosłemu. Mam ważne ku temu powody: ten dorosły jest moim najlepszym przyjacielem na świecie. Drugi powód: ten dorosły potrafi zrozumieć wszystko, nawet książki dla dzieci…

Po opublikowaniu książki autor żałował jednak tej dedykacji i wyrzucał sobie, że nie poświęcił książki swojej żonie, Consueli, która była pierwowzorem róży Małego Księcia i z którą łączyła pisarza dość burzliwa, pełna sprzecznych uczuć, ale silnie naznaczona miłością relacja.

Autor postanowił napisać Małego Księcia prawdopodobnie latem 1941 roku, podczas II wojny światowej, kiedy przebywał w szpitalu w Los Angeles. Exupéry był wówczas w USA na emigracji. Jego problemy zdrowotne pogłębiały się przez osobiste kłopoty – pisarz przeżywał rozterki związane z opuszczeniem ojczyzny (po inwazji niemieckiej na Francję), a także trudne rozstanie z najważniejszą w jego życiu osobą, jaką była jego matka oraz brak emocjonalnej stabilizacji w jego relacji z żoną. Będąc w szpitalu, czytywał baśnie Andersena, które mogły zainspirować go do nadania opowieści o Małym Księciu takiej a nie innej formy. Do ukończenia Małego Księcia zmobilizował Exupéry’ego przyjazd Consueli z Francji. Pisarz rozszerzył wówczas także wątek róży, której pierwowzorem była postać żony.

Ale ja chyba nie zawsze wiedziałem, jak troszczyć się o Ciebie – pisał Exupéry w liście do żony, czyniąc samemu sobie takie same wyrzuty, jak Mały Książę wobec swojej relacji z różą.

Pozostajesz na zawsze odpowiedzialny za to, co oswoiłeś.

Mały Książę to przede wszystkim opowieść o dorastaniu – do wiernej miłości, do prawdziwej przyjaźni, do odpowiedzialności za drugiego człowieka. Stawia pytania o hierarchię wartości, sens więzi między ludźmi. Za postacią głównego bohatera skrył się sam Exupéry. W dzieciństwie nawet nazywany był przez rodzeństwo królem-słońcem, co miało też związek z arystokratycznym pochodzeniem. Spotkanie Małego Księcia z pilotem jest rozmową pisarza z samym sobą, powrotem do tematów, które zawsze dla niego były istotne, szukaniem odpowiedzi na wiele pytań. Postać róży to nie jedyny autobiograficzny motyw w książce – istotne jest też choćby to, że jeden z bohaterów książki, dorosły mężczyzna, który spotyka Małego Księcia, jest pilotem – tak samo jak sam autor, w którego biografii samolot miał istotne znaczenie, a ostatecznie przyczynił się do zakończenia jego życia.

Niedługo po ukazaniu się książki drukiem Exupéry wyjechał do francuskiej bazy lotniczej w Afryce Północnej. Podobnie jak Mały Książę, który opuszczając swą planetę miał więcej nie zobaczyć swojej róży, tak on na zawsze rozstał się z Consuelą.

Nieznane fragmenty Małego Księcia

W 2012 roku ogłoszono odkrycie dwóch nieopublikowanych stron Małego Księcia; odkrto je w zbiorze pism Exupéry’ego należącym do pewnego prywatnego kolekcjonera, a autentyczność zapisków potwierdzili eksperci (choć jeden z nich przyznawał otwarcie, że jego [Exupéry’ego – przyp.red.] pismo jest straszne). Strony te rzucają nieco nowego światła na ostateczny wydźwięk dzieła; szczególnie jedna z nich, która zawiera treści interesujące z punktu widzenia społeczno-politycznego kontekstu.

Na jednej stronie znajduje się wczesna wersja momentu, w którym Mały Książe przybywa na Ziemię. W ostatecznej wersji dzieła pada w tym momencie uwaga, że ludzie zajmują na Ziemi niewiele miejsca i gdyby ustawić ich blisko siebie, by ich pomieścić starczyłby plac o szerokości dwadzieścia na dwadzieścia mil. Wersja pierwotna okazała się być dużo mniej uniwersalna, początkowo bowiem Exupéry wspominał o umieszczeniu wszystkich ludzi na Long Island – prawdopodobnie po to, aby było to łatwiejsze do wyobrażenia dla amerykańskich odbiorców.

Treść drugiej strony jest dużo bardziej elektryzująca – pojawia się tu bowiem nowa postać, której zabrakło w ostatecznej wersji. Pierwotnie pierwszym człowiekiem, którego na Ziemi spotkał Mały Książę miał być entuzjasta krzyżówek. To może być ambasador ludzkiego ducha… – myśli o nim złotowłosy bohater, a dalej Exupéry tak pisze o przebiegu tego spotkania:

 Mężczyzna mówi Małemu Księciu, że jest bardzo zajęty. „Oczywiście, że jest bardzo zajęty”– powiedział do siebie Mały Książę – „troszczy się o tak wielką planetę. Jest na niej tak dużo do zrobienia.” Dopiero co miał czelność mu przeszkadzać, mimo to powiedział głośno: „‚Być może mogę pomóc”. Mały Książę cieszył się, gdy był pomocny. „Być może” – odpowiedział człowiek(…) ‚Od trzech dni siedzę nad tym bez powodzenia. Szukam sześcioliterowego wyrazu, który zaczyna się na literę G i oznacza gargling (z ang. płukanie).”

Tutaj jednak strona się kończy i – jak dotąd – nie poznaliśmy rozwiązania tej zagadki. Eksperci są zdania, że z uwagi na wojenne okoliczności, w których powstawał tekst i osobiste zaangażowanie autora w walkę, jednym ze znaczeń dla sześcioliterowego wyrazu może być guerre (z ang. wojna). Pojawiły się spekulacje, że skoro w ojczystym języku pisarza płukać coś może również oznaczać być dumnym z siebie lub czegoś, to  duma ta może odnosić się do nacjonalizmu, który był ideologią odpowiedzialną za rozpętanie wojnę w Europie. Gdyby było tak w istocie, Mały Książę zyskiwałby jeszcze jedno, tym razem antywojenne przesłanie. Niestety, póki co nie wiemy jednak, czy taka interpretacja jest właściwa, ani dlaczego ostatecznie Exupéry zrezygnował z umieszczenia tego fragmentu w wersji opublikowanej.

Oto jedna z niepublikowanych stron Małego Księcia:

Antoine Marie Jean-Baptiste Roger de Saint-Exupéry

Tak właśnie brzmiało pełne i bardzo dostojne nazwisko pisarza, zdradzające jego szlacheckie pochodzenie. Exupéry urodził się w Lyonie 29 czerwca 1900 roku w rodzinie arystokratycznej jako syn hrabiego Jeana de Saint-Exupéry.

Gdy miał 4 lata, zmarł jego ojciec i Antoine z matką oraz rodzeństwem zamieszkali w zamku u ciotki. Uczył się w szkołach katolickich prowadzonych przez jezuitów. W wieku 12 lat odbył pierwszy lot samolotem jako pasażer; wtedy też przerobił swój rower, dodając mu skrzydła i zaczął marzyć o lataniu. W roku 1919 podjął studia na Wydziale Architektury Akademii Sztuk Pięknych. Już w wieku 21 lat uzyskał kwalifikacje pilota cywilnego, a w 1922 roku także pilota wojskowego. W lotnictwie wojskowym służył krótko, gdyż na skutek wypadku, w którym został ranny, został w 1923 roku przeniesiony do rezerwy w stopniu podporucznika.

W 1926 roku podjął pracę w Towarzystwie Lotniczym Latecoere, latając pomiędzy Francją i Afryką, głównie przewożąc pocztę, na trasie Tuluza – Casablanca – Dakar. Od 1929 do 1931 pracował jako dyrektor oddziału Latecoere Aeroposta Argentina w Argentynie, tam też poznał Argentynkę Consuelę Suncin Sandoval de Gómez, z którą ożenił się w marcu roku 1931 po powrocie do Francji. We Francji dalej latał, przewożąc pocztę. W grudniu 1935 roku Exupéry podjął próbę rekordowego przelotu na trasie Paryż – Sajgon samolotem Caudron Simoun, ale rozbił samolot na Pustyni Libijskiej, części Sahary w Afryce Północnej. Podczas wojny domowej w Hiszpanii był korespondentem prasy francuskiej. W styczniu roku 1938 podjął próbę przelotu na trasie Nowy Jork – Ziemia Ognista, lecz tym razem uległ wypadkowi w Gwatemali, odnosząc przy tym poważne obrażenia, których skutkiem był trwały niedowład lewego ramienia. W całej jego karierze prześladowały go liczne mniejsze lub większe wypadki lotnicze.

Doświadczenia lotnicze Antoine’a de Saint-Exupéry znalazły odbicie w jego twórczości. Pierwsze opowiadanie L’Aviateur (Lotnik) opublikował w 1926 roku, a w roku 1928 wydał książkę Courrier Sud (Poczta na Południe). W 1931 napisał Nocny lot, a w 1939 Ziemię, planetę ludzi, za którą otrzymał nagrodę Grand Prix Akademii Francuskiej.

Po wybuchu II wojny światowej, jako kapitan lotnictwa, Exupéry latał we francuskim dywizjonie rozpoznawczym GR II/33 stacjonującym w Orconte, wykonując kilka lotów bojowych. Po zajęciu Francji przez Niemcy, został wraz ze swoją eskadrą ewakuowany do Algieru (17 czerwca 1940) a następnie, po demobilizacji wrócił do Francji. W grudniu 1940 przedostał się przez Portugalię do USA, gdzie zajmował się pisarstwem.

Amerykańska emigracja trwała dwa i pół roku i zaowocowała trzema utworami: Pilotem wojennym (luty 1942), Listem do zakładnika (luty 1943) oraz właśnie Małym Księciem (kwiecień 1943). Po wykorzystaniu wszelkich możliwości i wpływów, pomimo zaawansowanego wieku jak na pilota bojowego (wiek pilotów wojskowych nie mógł przekraczać 35 lat a pisarz miał wtedy 43), przydzielono go do lotnictwa Wolnych Francuzów, podporządkowanego amerykańskiemu dowództwu. Latał w dywizjonie rozpoznawczym GC II/33 na dwusilnikowych szybkich samolotach rozpoznawczych F-5 Lightning (wersjach myśliwca P-38). Po wykonaniu dwóch misji 14 czerwca i 21 lipca 1943 roku z Tunezji nad Francję, uszkodził samolot przy lądowaniu i został zawieszony. Ponownie powrócił do latania bojowego 16 maja 1944 roku, latając z Korsyki. Został awansowany do stopnia majora. 31 lipca 1944 roku o 8.45 (rano) wystartował do misji fotografowania niemieckich wojsk koło Lyonu, z której już nie powrócił. Data ta jest przyjmowana za dzień jego śmierci.

Przez wiele lat dokładny los samolotu Antoine’a de Saint-Exupéry’ego nie był znany, krążyły też różne teorie odnośnie przyczyny jego śmierci. W 1998 roku rybak wyłowił z Morza Śródziemnego w okolicy Marsylii bransoletkę należącą do pisarza, a kawałki jego samolotu znaleziono w 2000 i ostatecznie zidentyfikowano 7 kwietnia 2004 roku dzięki numerom seryjnym. Jego samolot typu F-5B Lightning, wpadł do wody blisko wyspy Frioul, niedaleko Marsylii. Najprawdopodobniej został on zestrzelony przez niemiecki myśliwiec Fw 190 A-8 pilotowany przez Roberta Heichelle, który zgłaszał zestrzelenie atakującego go Lightninga 31 lipca ok. godz. 12.06. Do zestrzelenia Saint-Exupéry’ego przyznał się też w książce Saint-Exupéry: Ostatnia Tajemnica (autorzy: Jacques Pradel i Luc Vanrell) niemiecki pilot Horst Rippert, jednak zaznaczając, iż nie ma absolutnej pewności co do tożsamości pilota zestrzelonego przez siebie samolotu.

Dlaczego kapelusz miałby przerażać?

Mały Książę jest najbardziej znanym dziełem pisarza; pierwsze polskie wydanie ukazało się w roku 1947. Ponadto Exupéry napisał następujące utwory: Poczta na Południe (Courrier Sud; 1928), opowiadania: Nocny lot (Vol de nuit; 1931), Ziemia, planeta ludzi (Terre des hommes; 1939), Pilot wojenny (Pilote de guerre; 1942), a także: List do zakładnika (1943), Twierdza (1948).

Dorośli są zakochani w cyfrach. Jeżeli opowiadacie im o nowym przyjacielu, nigdy nie spytają o rzeczy najważniejsze. Nigdy nie usłyszycie:, „Jaki jest dźwięk jego głosu? W co lubi się bawić? Czy zbiera motyle?”
Oni spytają was: „Ile ma lat? Ilu ma braci? Ile waży? Ile zarabia jego ojciec?” Wówczas dopiero sądzą, że coś wiedzą o waszym przyjacielu.
Jeżeli mówicie dorosłym: „Widziałem piękny dom z czerwonej cegły, z geranium w oknach i gołębiami na dachu” – nie potrafią sobie wyobrazić tego domu. Trzeba im powiedzieć: „Widziałem dom za sto tysięcy złotych”. Wtedy krzykną: „Jaki to piękny dom!”

Źródła: Wikipedia.org, Booklips.pl
Cytaty za: Pl.wikiquote.org (przekład: Jan Szwykowski)