Za każdym razem dość szybko wylewałam wielkie wiadro zimnej wody na rozpaloną pomysłami głowę, a bułka z masłem znikała, pożarta przez zdrowy rozsądek. Ukształtowani w pełni bohaterowie wcale nie są dobrodziejstwem. Są cudzy, należą do kogoś innego, nie ma się prawa zmieniać w ich charakterach niczego, bo inaczej fałsz za bardzo będzie rzucał się w oczy. Wszelkie próby wprowadzenia zmian rozbiłyby się o żelbetonowy mur czytelników vel fanatycznych wielbicieli. O, ci załatwiliby heretyka, porywającego się na ich ulubieńców, na cacy! Weź ich ukochaną książkę, dopisz jej kontynuację, a znienawidzą cię doszczętnie i już nigdy nie sięgną po nic, co być może miałbyś ochotę stworzyć w przyszłości. 

Mówiąc zupełnie serio – błędne wyczucie bohatera, wrzucenie go w okoliczności, w których nie ma prawa się znaleźć, za dalekie odbieganie od stylu pierwowzoru… to tylko niektóre z grzechów popełnianych przez autorów najróżniejszych „ciągów dalszych”. Znam bardzo mało trafionych kontynuacji. Właściwie nie jestem w stanie podać niczego, co mogłabym z czystym sumieniem nazwać udanym sequelem jakiejś powieści.

Bądźmy szczerzy – potrzeba nie lada tupetu, by porywać się z motyką na słońce. A już zwłaszcza, jeśli to słońce nazywało się Jane Austen! Dawno temu niejaka Emma Tennant postanowiła zmierzyć się z tym wyzwaniem i poległa na całej linii. Dopisała dalsze losy wszystkim chyba austenowskim bohaterom. Jej książki to małe koszmarki – płytkie, nudne, napisane pospolitym i niewyszukanym stylem. Zalecenie: omijać z daleka. W przypadku innej kontynuacji, którą miałam okazję kiedyś czytać, sprawa wygląda podobnie. Jednak tym razem – niestety! – mamy do czynienia z powieścią autorki uznanej i cenionej przez spore grono czytelniczek.

Zmarła niedawno Colleen McCullough postanowiła swego czasu zmierzyć się z legendą Dumy i uprzedzenia. Jej Emancypacja Mary Bennet jest pozbawiona wszystkiego tego, za co kolejne pokolenia kochają książki Austen – wnikliwego obrazu angielskiego społeczeństwa przełomu osiemnastego i dziewiętnastego stulecia, inteligentnego, subtelnego poczucia humoru oraz specyficznego wdzięku. Australijska pisarka zrobiła z Elizabeth chciwą łowczynię majątków, a z Darcy’ego antypatycznego polityka rozpaczającego nad popełnionym mezaliansem. Oboje nie mają najmniejszej ochoty na seks, w przeciwieństwie do Bingley’a, który sam nie może doliczyć się własnych dzieci porozsiewanych po kilku koloniach. Mary Bennet, najbrzydsza z sióstr, po około dwudziestu latach cudownie wypiękniała, została porwana i uwięziona w ciemnej, wilgotnej grocie przez tajemniczego ojca Dominusa.

Absurdalność fabuły byłaby śmieszna, gdyby nie była tak bardzo tandetna i żenująca. Dlaczego autorka postanowiła zburzyć piękny obraz kultowej zakochanej pary? Czy miało to służyć przyciągnięciu uwagi czytelniczek, które uwielbiają Darcy’ego i kochają Lizzy? Emancypacja Mary Bennet jest napisana fatalnym stylem, pełna nie tylko niedorzeczności, ale i błędów merytorycznych, nielogiczności, niewydarzonych dialogów. Szkoda czasu na otwieranie nawet pierwszej strony.

Po tych wszystkich doświadczeniach byłam mocno sceptyczna, gdy na półkach naszych księgarni pojawiły się dwie powieści nawiązujące do sztandarowej książki brytyjskiej literatury, czyli właśnie do Dumy i uprzedzenia. Jedną z nich jest Dworek Longborn Jo Baker, a drugą kryminał Śmierć przybywa do Pemberley.

Sceptycyzm sceptycyzmem, ale ciekawość wzięła górę. Książka Phyllis Dorothy James zapowiadała się oryginalnie i intrygująco. Autorka, która podobnie jak wspomniana wyżej McCullough, zmarła niedawno, zwana była swego czasu „nową Agathą Christie”. Stworzyła cykl cenionych powieści kryminalnych, których bohaterem uczyniła inspektora Adama Dalgliesha. Jej styl określało się jako niezwykle brytyjski – klasyczny, elegancki, niemal arystokratyczny. Dawało mi to pewną nadzieję na to, że P.D. James potrafiła z powodzeniem wczuć się w klimat książek jej rodaczki sprzed dwustu lat.

Gdy raz Śmierć przybywa do Pemberley znalazła się w mojej dłoni, to już w niej została, aż do momentu, w którym przeczytałam ostatnią stronę. Lektura tak mnie pochłonęła, że przez kilka godzin nie istniałam dla świata. Kochani, mogę Wam z czystym sumieniem powiedzieć, że znalazłam wreszcie udaną kontynuację, wolną od wszelkich sztandarowych błędów! 

Autorka z łatwością odwzorowała styl Austen, niemający nic wspólnego ze współczesną manierą stopniowania napięcia, rozciągania akcji, mnożenia mniej istotnych wątków. Jak coś się miało dziać, to się działo od razu, Jane niejednokrotnie jednym zdaniem dawała czytelnikowi znać o jakimś wydarzeniu lub mieściła całą scenę w pojedynczym, niezbyt długim, akapicie. Wolała skupiać się na dialogach, które ukazywały nam zachowania i poglądy bohaterów oraz na scenach wiele mówiących o ich charakterach. P.D. James świetnie wyczuła tę stylistykę, nie chcąc jednak imitować XVIII-wiecznej metody pisania, potrafiła stworzyć jego specyficzny współczesny odpowiednik, hołd dla precyzyjnego stylu Jane Austen.

Przenosimy się do Derbyshire, do majątku Pemberley, którego panią od sześciu lat jest szczęśliwa i spełniona Elizabeth Darcy. Przez chwilę uczestniczymy w idylli – przygotowania do balu, codzienne zajęcia bogatej rodziny, odwiedziny bliskich i znajomych. Jednak od początku wiemy, że James nie tworzyła obyczajowych sielanek, więc pędzące z rozwianymi grzywami konie, które ciągną powóz z histeryzującą Lydią nie są dla nas większym zaskoczeniem. Morderstwo, śledztwo, tragedia – wszystko to umiejętnie wplecione zostało w świat koronek i wstążek, czarne chmury zawisły nad dumnym Pemberley. I nieuchronnie wpływa na wszelkie elementy życia bohaterów, ich zachowania i reakcje – na małżeństwo Darcy’ch, stosunki panujące między sąsiadami, na służbę, przyjaciół i wrogów.

Mamy tu dyskretne, choć dla wielbicieli Austen doskonale widoczne, odniesienia do Emmy czy do Perswazji, co cudownie rozszerza granice świata przedstawionego. Całość sprawia wrażenie skonstruowanej w taki sposób, aby w pierwszej kolejności zilustrować czytelnikowi działanie wymiaru sprawiedliwości, sądownictwa z początku XIX wieku – arcyciekawy temat dla każdego, kto lubi zgłębiać szczegóły egzystencji brytyjskiego społeczeństwa tamtych lat.

Charaktery bohaterów zaczerpniętych z kart Dumy i uprzedzenia są celnym odwzorowaniem tego, w co wyposażyła ich Jane Austen. Wszystkie gesty, słowa czy działania podejmowane przez Darcy’ego, Wickhama, Lizzy czy Lydię, choć rodzące się w obliczu nietypowej sytuacji, są zgodne z tym, co robiliby lub mówiliby, gdyby Śmierć przybywa do Pemberley napisała ich twórczyni. I to jest dla mnie podstawowym wyznacznikiem jakości tej książki. Podziwiam łatwość, z jaką P.D. James potrafiła przekonać mnie, że jej bohaterowie są dokładnie tymi samymi ludźmi, których kochałam lub nie znosiłam podczas czytania pierwowzoru. Nawet wówczas, gdy pogłębia i rozbudowuje ich życie wewnętrzne, to w żaden sposób nie kłóci się to z moim wyobrażeniem o nich.

Z góry ostrzegam, że wielbiciele kryminałów mogą być z lekka rozczarowani. Poszukiwanie mordercy, gmatwanie wątków i mylenie tropów znajdują się tutaj na dalszym planie. To przede wszystkim okazja do zagłębienia się w rzeczywistość sprzed wielu lat, do ukazania jej z trochę innej perspektywy, to ukłon w stronę stylu wspaniałej pisarki i stworzonych przez nią ponadczasowych postaci. Nie znaczy to wcale, że historia wymyślona przez James nie ma w sobie niczego ciekawego! Jej nietuzinkowość intryguje, a błyskotliwość wywołuje podziw, trzeba jednak pamiętać, że dla autorki inne rzeczy były ważniejsze od eksponowania intrygi.

Brytyjska telewizja BBC zrealizowała na podstawie tej książki znakomity serial. Oczarował mnie on pod każdym niemal względem. Książka rządzi się zupełnie innymi prawami niż film, który musi widza olśniewać nie tylko kolorystyką czy ujęciami, ale przede wszystkim dynamiczną akcją, stopniowaniem napięcia poprzez motanie sznurków tajemnicy, inteligentnymi dialogami.

Twórcy serialu musieli daleko odbiec od stylu, w jakim P.D. James napisała swoją książkę, gdyż jest on zdecydowanie za mało filmowy, za spokojny, powolny, a jednocześnie nie dostarczający zbyt wielu szczegółów dotyczących intrygi. Niektóre wątki, na przykład nadzieje pułkownika Fitzwilliama na zdobycie ręki Georgiany oraz jej poczucie obowiązku w stosunku do rodziny i lojalności wobec brata są w serialu wyeksponowane dużo wyraźniej niż w książce. Dramatyzm i napięcie sprawiały, że w trakcie oglądania zaciskałam dłonie na poręczach fotela – nie ma tego w powieści, która skupia się na czymś zupełnie innym.

BBC zdążyła nas przyzwyczaić do seriali na najwyższym poziomie. Poza zarysem opowieści Death comes to Pemberley nie ma wiele wspólnego z książką P.D. James, niemniej jednak jest godny tego, by stawiać go z nią w jednym rzędzie. Zarówno książka, jak i serial są rozrywką tak znakomitą, że na długo pozostaną w mojej pamięci, choć każde dostarczyło mi wrażeń na innej płaszczyźnie. 

Autorka: P. D. James
Tytuł: Śmierć przybywa do Pemberley
Tytuł oryginału: Death comes to Pemberley
Wydawnictwo: W.A.B
Rok wydania: 2014
Liczba stron: 304
Kategoria: kryminał, powieść społeczno-obyczajowa

Autorka recenzji prowadzi bloga poświęconego kulturze i literaturze: Zielono w głowie