24 listopada 1891 w Krakowie urodziła się Maria Janina Kossak, po kolejnych mężach nosząca nazwiska: Bzowska, Pawlikowska, Jasnorzewska – polska poetka i dramatopisarka dwudziestolecia międzywojennego, która nie stroniła od poruszania tematów trudnych czy kontrowersyjnych. Laureatka Złotego Wawrzynu Akademickiego Polskiej Akademii Literatury, luźno związana ze Skamandrem.

Była córką malarza Wojciecha Kossaka herbu Kos, syna Juliusza. Jej starszy brat Jerzy Kossak również był malarzem, a młodsza siostra, pod pseudonimem Magdalena Samozwaniec, pisała utwory satyryczne.

Oboje rodzice autorki wywodzili się ze szlachty, ich dworek Kossakówka był miejscem częstych towarzyskich spotkań – przede wszystkim środowiska artystycznego. Gośćmi w domu Kossaków bywali m.in. Henryk Sienkiewicz, Ignacy Jan Paderewski, Wincenty Lutosławski. Atmosfera ta tak mocno wpłynęła na przyszła autorkę Niebieskich migdałów, że nie uczęszczała ona do szkoły. Edukację pobierała w domu, gdzie nauczyła się kilku języków obcych oraz zdobyła wykształcenie humanistyczne. Przez krótki czas chodziła, jako wolna słuchaczka, na krakowską Akademię Sztuk Pięknych.

Trzykrotnie wychodziła za mąż. Pierwszy mąż Władysław Bzowski (poślubiony przez nią w 1915 roku) był oficerem armii austriackiej. Małżeństwo jednak szybko się rozpadło i, po unieważnieniu go, Maria z Kossaków Bzowska wyszła (w 1919 r.) za Jana Gwalberta Henryka Pawlikowskiego, syna Jana Gwalberta Pawlikowskiego. Zamieszkali w Zakopanem, w domu Pawlikowskiego, który był pasjonatem Tatr. Małżeństwo to nie przetrwało długo, choć zostało unieważnione dopiero w roku 1929.

Maria PawlikowskaPoetka sporo podróżowała, czego ślady można odnaleźć w jej twórczości. Przebywała między innymi we Włoszech, w Północnej Afryce i we Francji, gdzie w 1927 r. w Paryżu poznała wielką miłość, lotnika i poetę Sarmento de Beires. W 1931 roku wyszła za mąż za Stefana Jasnorzewskiego, oficera lotnictwa.

We wrześniu 1939 roku, po wystawieniu sztuki Baba-Dziwo, która była ostrym atakiem na hitlerowski totalitaryzm, wyjechała do Francji (szlakiem przez Zaleszczyki), by później dotrzeć do Anglii. Wraz z mężem osiadła w Blackpool, w ośrodku lotnictwa RAF. Pozostali ze sobą aż do śmierci poetki, która chorowała na raka. Nowotwór dawał bardzo szybko przerzuty, najbardziej zaatakowany był kręgosłup poetki. Pomimo dwóch specjalistycznych operacji Maria Pawlikowska-Jasnorzewska zmarła w szpitalu w Manchesterze 9 lipca 1945 roku. Jej śmierć bardzo przeżył Stefan Jasnorzewski, który po skończonej wojnie całkowicie porzucił lotnictwo – wiązał z nim swoje dotychczasowe życie. Zerwał kontakty z przyjaciółmi i rodziną na okres około pięciu lat.

Przyjaźniła się z wieloma artystami, zwłaszcza ze środowiskiem Skamandra, z Witkacym oraz z formistami (Leon Chwistek, Andrzej Pronaszko). Pojawia się we wspomnieniach wielu ówczesnych osobistości artystycznych, jako uprzejma, czarująca osoba, pieszczotliwie nazywana Lilką.

Karierę dramatopisarki rozpoczęła w roku 1924 utworem Szofer Archibald. Komedia w trzech aktach. Do 1939 roku napisała piętnaście sztuk, które z powodu perspektywy z jakiej ujmowała tematy takie jak aborcja, związki pozamałżeńskie i kazirodztwo uważane były za skandalizujące. Poetka propagowała wyzwolenie kobiecej Maria PJ Witkacyseksualności z konwencji społecznych. Pisała także artykuły do Życia Świadomego, dodatku do Wiadomości Literackich, który propagował edukację seksualną. Krytycy porównywali ją do takich postaci jak Molier, Pierre de Marivaux, Oscar Wilde, George Bernard Shaw i Witkacy.

Wiersze Pawlikowskiej – Jasnorzewskiej były często wykonywane jako piosenki, śpiewane m.in. przez Ewę Demarczyk do muzyki Zygmunta Koniecznego, Czesława Niemena (do muzyki własnej) czy Krystynę Jandę do muzyki Jerzego Satanowskiego. Jeden z wierszy Jasnorzewskiej czyta bohaterka gombrowiczowskiej Pornografii wyreżyserowanej przez Jana Jakuba Kolskiego.

Na jej cześć nazwano jedną z planetoid. Wspomnienia o poetce, zatytułowane Zalotnica niebieska, wydała jej siostra, Magdalena Samozwaniec, a Rafał Podraza przygotował w 2010 roku książkę z wyborem jej poezji, dokonanym niegdyś przez siostrę poetki pt. Moja siostra poetka.

Liryka:

Niebieskie migdały, Kraków 1922
Różowa magia. Poezje, Kraków 1924 – z ilustracjami autorki
Pocałunki, Warszawa 1926
dancing. karnet balowy, Warszawa 1927
Wachlarz. Zbiór poezyj dawnych i nowych, Warszawa 1927
Cisza leśna, Warszawa 1928
Paryż, Warszawa 1929
Profil białej damy, Warszawa 1930
Surowy jedwab, Warszawa 1932
Śpiąca załoga, Warszawa 1933
Balet powojów, Warszawa 1935
Krystalizacje, Warszawa 1937
Szkicownik poetycki, Warszawa 1939
Róża i lasy płonące, Londyn 1940
Gołąb ofiarny. Zbiór wierszy, Glasgow 1941
Ostatnie utwory, zebrał i opracował Tymon Terlecki, Londyn 1956 – wydany pośmiertnie zbiór ostatnich utworów poetki
Etiudy wiosenne, Warszawa 1976 – niepublikowane juwenilia
Pocałunki, Warszawa – Rzeszów 2008
Moja siostra poetka, Warszawa 2010 – wybór poezji, także niepublikowanej, dokonany przez Magdalenę Samozwaniec wraz z płytą CD na której Samozwaniec deklamuje 8 wierszy siostry-poetki.

Dramaty:

Szofer Archibald. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1924, druk: „Świat” 1924 (nr. 45-52)
Kochanek Sybilli Thompson. fantazja przyszłości w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1926
Egipska pszenica. sztuka w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1932
Powrót mamy. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1935
Mrówki (myrmeis). sztuka w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1936
Rezerwat. Farsa w 3 aktach, wystawienie: TV 1968, druk: „Dialog” 1979/3
Zalotnicy niebiescy. Sztuka w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1933, wyd. Kraków 1936
Dowód osobisty. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1936
Nagroda literacka. Komedia w 4 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1937
Baba-Dziwo. Tragikomedia w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1938, druk: „Dialog” 1966/10
Dewaluacja Klary. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Poznań, Teatr Polski 1939
Popielaty welon. Fantazja sceniczna w 9 obrazach, wystawienie: Warszawa, Teatr Narodowy 1939
Biedna młodość, (słuchowisko radiowe) radio 1936
Pani zabija pana, (słuchowisko radiowe) radio 1936
Złowrogi portret, (słuchowisko radiowe) radio 1937

Źródło: Wikipedia.org