Życie

Lew Tołstoj (hrabia) urodził się 28 sierpnia?/9 września 1828 roku w Jasnej Polanie, jako potomek dwóch znanych w Rosji rodzin arystokratycznych: Tołstojów i Wołkońskich. Wcześnie stracił matkę, która zmarła w 1830 roku, a siedem lat później zmarł jego ojciec. Wraz z czworgiem rodzeństwa był wychowywany przez krewne ze strony ojca, a kształcony przez francuskiego, a potem niemieckiego guwernera. W 1844 roku zaczął studiować orientalistykę, a następnie prawo na Uniwersytecie Kazańskim, lecz po trzech latach zrezygnował ze studiów. W Kazaniu zaczęły się rozwijać jego zainteresowania filozoficzne, szczególnie pod wpływem twórczości Jeana-Jacques’a Rousseau. Wrócił do Jasnej Polany, gdzie poświęcił się nauce języka angielskiego, zajęciom z muzyki i samodzielnemu studiowaniu prawa. W 1849 roku otworzył w Jasnej Polanie szkołę dla dzieci chłopskich. Wiele czasu spędzał młody Tołstoj również w Petersburgu i Moskwie, głównie oddając się hazardowi.

W 1851 roku zaciągnął się do wojska i służył dwa lata na Kaukazie. Następnie w czasie wojny krymskiej walczył na Bałkanach oraz w oblężonym Sewastopolu. W latach służby wojskowej opublikował swoje pierwsze utwory literackie: pierwszą część trylogii autobiograficznej Dzieciństwo oraz Opowiadania Sewastopolskie. Po wojnie, uznawany już za przedstawiciela nowego pokolenia literackiego Rosji, zrezygnował w 1856 roku z kariery wojskowej, zamieszkując na przemian w Jasnej Polanie, Sankt Petersburgu i Moskwie.

Odbył dwie podróże po Europie Zachodniej (w roku 1857 i w latach 1860-1861). Podczas pierwszej z nich był w Paryżu, a następnie w rejonie Jeziora Genewskiego – w Szwajcarii i Włoszech. Wrażenia z wojaży znalazły swe odbicie w opowiadaniu Lucerna. Podczas drugiej podróży Tołstoj interesował się głównie problemami oświaty i działaniem instytucji oświatowych w Niemczech i Francji. Duże wrażenie zrobiły na nim poglądy i działalność Ericha Auerbacha, z którym zaprzyjaźnił się, oraz pedagoga Adolfa Diesterwega. W Brukseli spotkał się z P-J Proudhonem i z Joachimem Lelewelem.

Pełen entuzjazmu wrócił do Jasnej Polany wkrótce po zniesieniu pańszczyzny w Rosji i zajął się działalnością pedagogiczną. Założył 13 szkół dla dzieci chłopskich w Jasnej Polanie i okolicach, wydawał periodyk pedagogiczny Jasna Polana, napisał i wydał podręczniki, opowiadania i bajki dla dzieci, był jednym z nauczycieli w założonych przez siebie szkołach.

W roku 1862 ożenił się z Zofią Bers (była córką lekarza), poświęcił się rodzinie, obowiązkom i gospodarstwu wiejskiemu oraz swej twórczości. Lata siedemdziesiąte XIX wieku były ważnym okresem w procesie kształtowania się jego poglądów. Chrześcijaństwo pojmował racjonalistycznie, jako system etyczny, odrzucał wszelką przemoc (w tym działalność państwa i Kościóła, lecz głosił hasło „niesprzeciwiania się złu przemocą”). Nawoływał do powrotu do natury (tylko praca chłopska jest bogobojna, ziemia i rola należą do wszystkich) i przejawiania czynnej miłości bliźniego. Uważał, że wiele zdobyczy cywilizacji jest złem, ponieważ, jako dostępne tylko dla niektórych, pogłębiają przepaść pomiędzy bogatymi a biednymi. Występował również przeciw „czystej sztuce” uprawianej z potrzeby estetycznej. Popadł w zatarg z rządem (zakaz rozpowszechniania jego pism) i z Cerkwią (został ekskomunikowany i wydalony z niej w 1901 roku). W tym czasie nominowany był do Literackiej Nagrody Nobla (mówiono o nim jako o najważniejszym kandydacie), której ostatecznie nie otrzymał.

Pod koniec życia popadł w konflikt z rodziną z powodów majątkowych. Od 1909 roku w osobistych dziennikach Tołstoja coraz częściej pojawiały się zapisy o zamiarze opuszczenia domu. Jesienią 1910 opuścił potajemnie Jasną Polanę, by przeżyć resztę życia zgodnie ze swymi poglądami. W pociągu zachorował na zapalenie płuc i musiał przerwać podróż. Zmarł 20 listopada 1910 roku na małej stacji kolejowej Astapowo.

Poglądy i twórczość

W latach siedemdziesiątych powstała religijno-społeczno-etyczna koncepcja autorstwa Tołstoja, oparta na dwóch głównych tezach: ciągłym doskonaleniu moralnym jednostki i nieprzeciwstawianiu się złu przemocą. W konsekwencji Tołstoj odrzucił oficjalną, prawosławną religię oraz zanegował prawomocność władzy państwowej, co zbliżyło go do chrześcijańskiego anarchizmu, chociaż do końca życia Tołstoj odżegnywał się od idei Proudhona i jego następców. Z czasem jego idee, zwane tołstoizmem, zyskały wielu zwolenników zarówno w Rosji, jak i na Zachodzie (tołstoiści). W 1901 Świątobliwy Synod Rządzący Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego odłączył prozaika od Cerkwi.

Tołstoj uznawany jest za twórcę wolnościowego chrześcijaństwa anarchistycznego.

Tołstoj sam nauczył się w krótkim czasie języka esperanto. Za jeden z jego artykułów do La Esperantisto, w którym nauczenie się esperanta nazwał „obowiązkiem każdego chrześcijanina”, zabroniono propagowania pism esperanckich na ziemiach podlegających Rosji.

Był wegetarianinem.

Za jego wielkość jako pisarza i człowieka często uważa się nieugięte dążenie do prawdy bezwzględnie stosowanej w życiu, oraz niezwykłą siła twórcza, łączącą obiektywną obserwację rzeczywistości z postawą własnego poglądu na świat.

We wczesnej twórczości i koncepcjach określających funkcje literatury (…) oparł się na tradycji oświeceniowo – sentymentalnej oraz prozie psychologicznej Lermontowa i Hercena oraz scjentyzmie lat czterdziestych. Przeszedł (…) ponad romantyzmem i klasyczną idealistyczną filozofią niemiecką (…)
(za: Literatura rosyjska w zarysie)

Tołstoj naprzemiennie angażował się bardziej bądź w beletrystykę, bądź w działalność publicystyczną. Ostatni etap twórczości rozpoczął moralistyczną rozprawą Spowiedź. Potępił w niej oficjalną religię prawosławną, przedstawił swoją postawę życiową oraz ogłosił konieczność powstania nowej religii. Zaatakował wówczas władzę państwową, sądy i aparat biurokratyczny.

Dzieła

Pierwszy okres twórczości:

trylogia autobiograficzna:

Dzieciństwo 1852
Lata chłopięce 1854
Młodość 1857

cykl kaukaski:

Wybieg 1853
Wyrąb lasu 1855

nowelistyka 1857-1859:

Lucerna
Trzy śmierci
Albert
Szczęście rodzinne

pozostałe dzieła okresu:

Poranek ziemianina 1856
Dwaj huzarzy 1856
Kozacy 1862

z doświadczeń wojennych:

Opowiadania sewastopolskie 1855-1856

„Szczęśliwe piętnastolecie”:

Wojna i pokój 1863-1869 (4 tomy, obraz życia rosyjskiego w dobie napoleońskiej)
Anna Karenina 1873-1877 (obraz społeczeństwa ros. w latach 70. XIX w., ze znakomitymi charakterystykami)

Ostatni okres twórczości:

Spowiedź, publicystyka (1879-1880, wyznanie nowej wiary)
Co mamy robić? (1885)
Śmierć Iwana Ilicza, nowela (1886)
Ciemna potęga (tragedia chłopska 1886)
Sonata Kreutzerowska (1889, paradoksalne ujęcie zagadnienia małżeństwa i życia płciowego)
Owoce oświaty, komedia satyryczna (1889)
A światło świeci w ciemności, dramat (dzieło niedokończone), (1890)
Królestwo Boga jest wewnątrz Ciebie, rozprawa (1894)
Pan i parobek (1895)
Co to jest sztuka? (1897)
Zmartwychwstanie (1899, wielka powieść krytyczno-społeczna)
Żywy trup, dramat (1900)
Po balu, opowiadanie (1903)
Hadżi-Murat, nowela (1904)
Za co?, opowiadanie poświęcone tragicznym losom polskiego powstańca listopadowego Wincentego Migurskiego (1906)
Shakespeare, studium krytyczne (1907)
Krytyka teologii dogmatycznej, rozprawa
Na czym polega moja wiara?, rozprawa (w Europie wydana pod tytułem Moja wiara lub Moja religia, wersja skrócona) (1884)
Ojciec Sergiusz, wydanie pośmiertne

Źródło: wikipedia.org