Jellenta pisze o niej tak: Skąd się wziął ten genialny gnom w spódnicy, ta żywa puszka Pandory: szyderstw, iroii, parodii i karykatur, ta staroszlachecka, słowiańska boginka (…), paradoksalna mieszanina buty i naiwności życiowej, zgrzytliwości i słodyczy niewymownej.

Choć w Poznaniu spędziła zaledwie jeden dzień swego życia, to właśnie z tym miastem wiąże się obrosłe legendą ważne wydarzenie w jej życiu… Zacznijmy jednak od początku.

Urodziła się w zamożnej rodzinie ziemiańskiej. Jej rodzicami byli Augustyn Komornicki i Anna Dunin-Wąsowicz, pradziadkiem Teodor Anzelm Dzwonkowski. Podobno ród jej matki pochodził od Wikingów, którzy osiedli na polskich ziemiach za panowania Bolesława Krzywoustego, zaś najsłynniejszym z nich był słynny palatyn i wojewoda, Piotr Włostowic, zaufany powiernik króla Bolesława, przez jego syna Władysława II zaś pojmany i oślepiony. Był on zwany też Włastem, co jest istotnym szczegółem dla biografii naszej bohaterki.

W 1889 Maria Komornicka, jako trzynastolatka, wraz z matką i pięciorgiem rodzeństwa przyjechała do Warszawy. Jak na ówczesne czasy, wychowywana była w sposób postępowy, rodzice wiele starań włożyli w jej kompleksową, choć zdobywaną w domowych warunkach edukację. Pobierała prywatne lekcje u najlepszych nauczycieli (literatury uczył ją prof. Piotr Chmielowski).

Już jako nastolatka, Komornicka zdradzała buntowniczą naturę i skłonność do skrajnych emocji. Na warszawskie salony wprowadził ją kuzyn, Bolesław Lutomski, z którym łączyła ją przez pewien czas zażyłość. Przez poł roku studiowała w Cambridge, a po śmierci ojca w roku 1895 coraz bardziej uniezależniała się od rodziny.

W 1898 roku poślubiła starszego od niej o 10 lat poetę Jana Lemańskiego, z którym rozstała się po dwóch latach. Lemański miał poważne problemy psychiczne, był też patologicznie zazdrosny – strzelał do Komornickiej i jej kuzyna, podejrzewając ich o romans już w kilka miesięcy po ślubie. Na szczęście ranił ich tylko lekko, sam trafił zaś do aresztu na kilka tygodni. W jego późniejszej twórczości stale dominuje wyraźna niechęć do kobiet.

Pierwsze lata XX wieku to okres wzmożonej aktywności twórczej i życiowej poetki. Komornicka nawiązała wówczas współpracę z redagowanym przez Zenona Przesmyskiego (Miriama) czasopismem Chimera. Publikowała na jego łamach głównie własne utwory liryczne, ale także przekłady i recenzje (m.in. utworów Conrada, Irzykowskiego, Żeromskiego, Berenta). W tym czasie podróżowała też za granicę – do Paryża, Berlina, Kolonii, Brukseli.

W tym samym okresie otoczenie zaczyna dostrzegać zmiany w jej zachowaniu, sposobie ubierania się czy mówienia. Szczególnie silne emocje budzą w niej kwestie wiążące się z niesprawiedliwością społeczną i z walką narodowowyzwoleńczą. Zaczyna też się rozwijać jej zainteresowanie przeszłością rodziny, osobą Piotra Własta i mistycyzmem.

Na rok 1907 przypadła legendarna poznańska noc czerwcowa – podróżując do sanatorium w Kołobrzegu, Maria Komornicka wraz z matką zatrzymały się na noc w poznańskim hotelu Bazar. Tam Komornicka spaliła kobiece suknie, uznała się za mężczyznę, Piotra Odmieńca Własta, i przestała tolerować traktowanie jej jako kobiety. Jej transgenderowa odmienność stała się powodem do skandalu porównywanego z sytuacją Oscara Wilde’a.

W roku 1914 Maria-Piotr trafia do majątku jej-jego brata Jana w Grabowie. Tam żyje w odosobnieniu, poświęca się opiece nad ogrodem, malarstwu i tworzy dzieło swojego życia – Xięgę poezji idyllicznej. Współczesna badaczka Brygida Helbig-Mischewski tak pisze o tym zbiorze poetyckim: W Xiędze poezji idyllicznej zdruzgotany, wyczerpany i poniżony poeta pragnie umościć sobie gniazdo spokoju, rozgościć się w łonie Rodu i w łonie Boga […]. Stwarza sobie miejsce, w którym mógłby spokojnie dojrzewać i rozwijać się duchowo.

II wojna światowa kładzie kres spokojowi poetki; w 1944 roku rodzina Komornickich zmuszona jest opuścić majątek w Grabowie i podjąć tułaczkę, jak wiele innych polskich rodzin. Jednocześnie rodzina, opierając się na diagnozie medycznej, umieszcza Marię-Piotra w zakładzie psychiatrycznym. Poetka zmarła w domu starców (zwanym też „zakładem leczniczym”) w Izabelinie.

W okresie powojennym twórczość i osoba poetki na pewien czas popadła w zapomnienie. Przed rokiem 1989 najwięcej uwagi poświęcała jej Maria Podraza-Kwiatkowska, która publikowała artykułu poświęcone poetce jeszcze w latach 60’. Po roku 1989 twórczością Komornickiej zajęła się Maria Janion, a później też jej uczennica, Izabela Filipiak, która Odmieńcowi poświęciła aż dwie książki: Księga Em (Warszawa 2005) oraz Obszary odmienności. Rzecz o Marii Komornickiej (Gdańsk 2006). Obecnie stale rośnie liczba prac odnoszących się do życia i twórczości tej wyjątkowej pisarki, mimo że dla czytelników jej młodopolskie wiersze mogą być trudne, zbyt odległe od współczesnej wrażliwości. Mimo to, wzrost zainteresowania twórczością i życiem Komorowskiej-Własta stanowi swoistą sprawiedliwość dziejową oddaną postaci wykluczonej z życia publicznego w efekcie swej łamiącej konwenanse i tabu odmienności.

Twórczość Marii Komornickiej (publikacje książkowe):

Szkice, Warszawa 1894
Forpoczty, Lwów 1885
Baśnie i psalmodie, Warszawa 1900
Utwory poetyckie wierszem i prozą, red. M. Podraza-Kwiatkowska, Kraków 1996
Xięga poezji idyllicznej, 2011

Źródła: Pisarki.wikia.com, Wikipedia.org, własne