Z wykształcenia Nabokov był filologiem (romanistą i rusycystą), krótko studiował zoologię, przez całe życie zajmował się lepidopterologią (badaniem motyli),  publikując liczne artykuły w czasopismach specjalistycznych i pracując w harwardzkim muzeum. Hobbystycznie układał zadania szachowe, a w latach 1941-1959 był wykładowcą literatury na uczelniach amerykańskich.

Wśród mnóstwa ludzkich uczuć – nie pozwalającej zasnąć nadziei, cudownego jej spełnienia, choć w cieniu leży śnieg, niepokojów próżności i uciszenia osiągniętego celu – pół wieku moich przygód z motylami, zarówno podczas łowów, jak w laboratoriach, umieszczam na honorowym miejscu.

Życie Vladimira Nabokova można podzielić na cztery etapy. Lata 1899-1920 spędził w Rosji, okres 1920-1940 – w Europie Zachodniej (Cambridge, Berlin i Paryż), zaś od roku 1940 do 1960 przebywał w USA. Ostatnie lata życia (1960-1977) spędził w Szwajcarii.

Pisarz przyszedł na świat prawdopodobnie 22 kwietnia 1899 roku w Sankt Petersburgu (inna możliwa data dzienna to 10 kwietnia) w ówczesnym Cesarstwie Rosyjskim. Pochodził z szlacheckiej rodziny rosyjskiej. Po utracie majątku w wyniku rewolucji październikowej w Rosji jego rodzina wyjechała do zachodniej Europy.

Przechodzimy więc do lata 1905 roku: matka jest z trojgiem dzieci w petersburskim majątku; ojca zatrzymują w stolicy sprawy polityczne. Podczas jednego ze swoich krótkich pobytów u nas, w Wyrze, zauważył, że obaj z bratem czytamy i piszemy po angielsku, nie znamy jednak rosyjskiego alfabetu (pamiętam, że nie potrafiłem przeczytać po rosyjsku niczego prócz takich słów jak kakao). Postanowiono zatem, że wiejski nauczyciel będzie przychodził co dzień, żeby dawać nam lekcje i prowadzić na spacery.

Na początku lat dwudziestych Nabokov studiował romanistykę i slawistykę w Cambridge.

Miałem poczucie, że Cambridge i wszelkie jego słynne osobliwości – majestatyczne wiązy, kolorowe szyby, kurantowe zegary na wieżach, arkady, szaroróżowe mury pokryte pikowymi asami bluszczu – nie mają same przez się żadnego znaczenia, istniejąc wyłącznie po to, ażeby ujmować w ramy i wspierać moją nieznośną nostalgię.

Po ukończeniu studiów w 1923 zamieszkał w Berlinie (Niemcy oraz środowisko emigrantów rosyjskich w Niemczech nierzadko występują w utworach Nabokova z tamtego okresu).

Moi amerykańscy przyjaciele najwyraźniej mi nie wierzą, kiedy opowiadam, że przez piętnaście lat życia w Niemczech nie zawarłem bliższej znajomości z żadnym Niemcem, nie przeczytałem żadnej niemieckiej gazety czy książki i nigdy nie odczuwałem najmniejszej niedogodności z powodu nieznajomości języka niemieckiego.

15 kwietnia 1925 roku Nabokov ożenił się z Verą Slonim, 10 maja roku 1936 urodził im się syn Dimitri. W 1937 rodzina Nabokovów przeniosła się do Paryża, a w 1940 popłynęła transatlantykiem do USA, gdzie Nabokov między innymi pracował w muzeum oraz jako profesor literatury na uczelni. Po sukcesie finansowym „Lolity”, w roku 1961 Nabokov z rodziną przeprowadził się do Montreux w Szwajcarii. Od 1964 roku aż do śmierci mieszkał w hotelu Montreux-Palace w Montreux. Zmarł 2 lipca 1977.

Powieści Nabokova eksplorują w artystycznej formie tematykę filozoficzną (tematy takie jak estetyka, życie po śmierci, rozważania nad charakterem rzeczywistości i świadomości). Przez niektórych uznawany również czasem za kpiarza literatury, Nabokov uważany jest słusznie za pisarza, który potrafi daleko bardziej niż inni twórcy połączyć żar artysty z dyscypliną i chłodem naukowca.

Poza powieściami, trzy wersje autobiografii („Tamte brzegi”, „Conclusive evidence”, oraz „Pamięci, mów!”), kilka zbiorów opowiadań (m.in. „Feralna trzynastka”, „Szczegółowy opis zachodu słońca i inne opowiadania”), dramaty, nieliczne poezje, trzy tomy wykładów o literaturze europejskiej i rosyjskiej, tłumaczenia z angielskiego na rosyjski (m.in. tłumaczenie „Alicji w krainie czarów” Lewisa Carrolla) i z rosyjskiego na angielski (m.in. erudycyjny przekład „Eugeniusza Oniegina” Aleksandra Puszkina), zadania szachowe i profesjonalne prace z zakresu microlepidoptera.

Jedne z najważniejszych powieści Nabokova to:

Lolita – pisana w latach 1947–1954, opublikowana w 1955 roku w Paryżu. Utwór opowiada o mężczyźnie zafascynowanym niedojrzałymi dziewczynkami, które określa mianem „nimfetek” i o jego erotycznej obsesji na punkcie dwunastoletniej pasierbicy Dolores Haze (tytułowej Lolity). Temat pedofilii sprawił, że powieść przez wiele lat uchodziła za dzieło skandalizujące i pornograficzne, a autor miał problemy z jej opublikowaniem.

Lolita napisana jest bardzo kunsztownym, precyzyjnym stylem, zawiera liczne odniesienia do innych dzieł literackich (m.in. poezji Poego, prozy Joyce’a, Mériméego i Flauberta) oraz wiele gier językowych. Stanowi również portret społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, panoramę życia obywateli tego kraju, zawiera także elementy powieści drogi i powieści kryminalnej. Nabokov uznawał ją za swoją ulubioną powieść, a krytycy zwracali uwagę na jej okrutny i farsowy humor oraz wyjątkowe piękno przedstawienia postaci kobiecej. Powieść została dwukrotnie zekranizowana, a jej tytuł i zaczerpnięte z niej określenie „nimfetka” zaczęły funkcjonować w mowie potocznej. Na język polski Lolitę przetłumaczyli: Robert Stiller i Michał Kłobukowski.

Dar – powieść odzwierciedlająca pewien okres życia młodego i genialnego pisarza rosyjskiego, mieszkającego w Berlinie na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku – Fiodora Godunowa Czerdyncewa. Opis jego życia przesycony jest żywymi i barwnymi wspomnieniami z Rosji oraz spojrzeniem młodego geniusza na własną pracę twórczą.

Zaproszenie na egzekucję – artystyczna opowieść dziejąca się w nieokreślonej przyszłości, w świecie noszącym subtelne piętno sztuczności, zamieszkanym przez sztuczne postaci, pośród których żywy, prawdziwy i czujący istnienie jakiegoś innego lepszego świata, bohater, Cyncynat C., zostaje skazany na śmierć przez ścięcie (jego winą jest bycie nieprzezroczystym w świecie przezroczystych ludzi). Powieść opisuje dni oczekiwania Cyncynata na egzekucję.

Blady ogień – napisany tuż po Lolicie tekst, którego natura i przesłanie są wysoce kontrowersyjne. Jest prawdopodobnie zakamuflowanym traktatem filozoficznym, grą literacka i szaradą eksplorująca tematykę życia po śmierci. Książka składa się z 999-wersowego poematu Blady ogień, napisanego przez amerykańskiego poetę Johna Shade’a oraz z serii przypisów do poematu (wyraźnie odbiegających od tematu i kilkakrotnie przekraczających objętościowo długość samego poematu) napisanych przez sąsiada i przyjaciela Shade’a – Charlesa Kinbote’a, który utrzymuje, że jest zdetronizowanym królem fikcyjnego państwa – Zembli.

Wybrana bibliografia (powieści):

 Rosyjskojęzyczne:

Maszeńka (1926),
Król, dama, walet (1928),
Obrona Łużyna (1930),
Splendor (1932, org. ros. Podwig, ang. Glory, w wydaniach polskich także pod tyt. Chwała),
Śmiech w ciemności (1933),
Rozpacz (1934),
Dar (1937-1938),
Zaproszenie na egzekucję (1938),

Anglojęzyczne:

Prawdziwe życie Sebastiana Knighta (1941),
Bend Sinister (1947, w wydaniach polskich funkcjonowały tytuły: Skośnie w lewo, Z nieprawej strony lub Nieprawe godło),
Lolita (1955),
Pnin (1957),
Blady ogień (1962),
Ada albo Żar. Kronika rodzinna (1969),
Przejrzystość rzeczy lub Przezroczyste przedmioty (1972),
Patrz na te arlekiny (1974),
Oryginał Laury (nieukończona, wydana w 2009),

Źródło: Wikipedia.org
Cytaty za: Vladimir Nabokow, Tamte brzegi, Warszawa, 1991, wyd. Czytelnik