Pratchett zaczął pisać w wieku 13 lat. Jego pierwsza powieść Dywan została opublikowana w 1971 roku. Pierwsza książka z serii Świat Dysku — Kolor magii — ukazała się w 1983 i od tego momentu autor kończy średnio dwie książki rocznie.

Pratchett był w latach 90’ najlepiej sprzedającym się autorem w Wielkiej Brytanii. Do lutego 2007 roku sprzedał na całym świecie ok. 50 milionów książek, a jego dzieła zostały przetłumaczone na 33 języki. Obecnie jest drugim najchętniej czytanym pisarzem w Wielkiej Brytanii, a w USA siódmym najchętniej czytanym pisarzem niepochodzącym ze Stanów Zjednoczonych.

Terry Pratchett został Kawalerem Orderu Imperium Brytyjskiego w 1998 „za zasługi dla literatury”. Jego powieść Zadziwiający Maurycy i jego edukowane gryzonie zdobyła w 2001 nagrodę Carnegie Medal za najlepszą książkę dla dzieci. Książki Pratchetta są często określane jako „kultowe”. W 2008 otrzymał tytuł szlachecki Sir.

Kariera

Terry Pratchett urodził się 28 kwietnia 1948 roku w Beaconsfield, jego rodzicami są David i Eileen Pratchett z Hay-on-Wye. Jego wczesne zainteresowania obejmowały m.in. astronomię, zbierał karty herbaty Brooke Bond o kosmosie, posiadał teleskop i pragnął zostać astronomem, nie miał jednak wystarczających zdolności matematycznych. Ta pasja spowodowała, że zainteresował się brytyjską i amerykańską prozą s-f, co z kolei skłoniło go do uczestnictwa w konwentach science fiction od około 1963/1964 roku. Przestał w nich brać udział parę lat później, gdy dostał pierwszą pracę. Początkowo czytał prace H.G. Wells’a i Arthur’a Conan Doyle’a oraz, jak sam mówi, „każdą książkę którą powinno się przeczytać”.

W wieku 13 lat Pratchett opublikował w gazetce szkolnej swoje pierwsze opowiadanie – The Hades Business. Pierwsza komercyjna publikacja jego pracy nastąpiła, gdy miał 15 lat. W wieku 17 lat opuścił szkołę i zaczął pracować jako dziennikarz Bucks Free Press. W tym czasie ukończył także kurs dziennikarstwa.

Około 1968 roku, podczas swojej pracy dziennikarskiej, Pratchett przeprowadzał wywiad z Peterem Banderem van Durenem, współdyrektorem niewielkiego wydawnictwa. Podczas spotkania wspomniał, że napisał powieść Dywan. Bander van Duren i jego partner, Colin Smythe, opublikowali książkę ilustrowaną obrazami autorstwa pisarza w 1971 roku. Powieść otrzymała kilka bardzo dobrych recenzji. Kolejnymi dziełami Pratchetta były książki s-f Ciemna strona Słońca i Warstwy wszechświata, opublikowane w 1976 i 1981 roku.

Po kilku zmianach miejsca pracy, w 1983 roku Pratchett zatrudnił się jako rzecznik prasowy w Central Electricity Generating Board (CEGB – Centralnego Zarządu Elektroenergetyki), w oddziale, na obszarze którego znajdowały się trzy elektrownie jądrowe. Pisarz żartował później, że wybrał idealny moment na rozpoczęcie tej kariery – tuż po wypadku w elektrowni jądrowej Three Mile Island w Pensylwanii. Mówił także, że napisałby książkę o doświadczeniach z tej pracy, gdyby uważał, że ktokolwiek mu uwierzy.

Pierwsza powieść ze Świata Dysku – Kolor magii – została wydana w 1983 roku przez Colina Smythe’a (w twardej oprawie) i przez wydawnictwo New English Library (w miękkiej oprawie). Prawa do wydań w miękkiej oprawie zostały wkrótce odkupione przez wydawnictwo Transworld, które publikuje książki Pratchetta do dziś. Pratchett zdobył popularność po tym, jak program Woman’s Hour nadawany w BBC Radio 4 wyemitował sześcioodcinkowy serial radiowy na podstawie Koloru magii. Stał się bardziej znany po wydaniu jego kolejnej powieści Blask fantastyczny w 1986 roku. W późniejszym czasie prawa do wersji w twardej oprawie zostały wykupione przez duże wydawnictwo Victor Gollancz, które publikuje Pratchetta do dziś, a Smythe został agentem literackim pisarza. Pratchett był pierwszym pisarzem fantasy wydawanym przez Gollancza. Okładki do obu tych książek namalował Josh Kirby, co zapoczątkowało wieloletnią współpracę obu artystów trwającą aż do śmierci malarza w 2001 roku.

Pratchett rzucił pracę w CEGB w 1987 roku po publikacji czwartej powieści ze Świata Dysku – Morta, by całkowicie skupić się na pisarstwie. Sprzedaż jego powieści szybko wzrastała i wiele książek jego autorstwa okupowało szczyty list bestsellerów. Według The Times Pratchett był najlepiej sprzedającym się autorem z Wielkiej Brytanii w 1996 roku. W Wielkiej Brytanii jego książki sprzedają się w 2,5 miliona egzemplarzy rocznie.

Pratchett prywatnie

Terry Pratchett poślubił swoją żonę Lyn w 1968 roku. W roku 1970 przeprowadzili się do Rowberrow w hrabstwie Somerset, a w 1976 roku urodziła się tam ich córka Rhianna. W roku 1993, rodzina przeniosła się na południowy zachód do Salisbury w hrabstwie Wiltshire, gdzie żyją obecnie. Rhianna Pratchett jest dziennikarką i „przypadkową kolekcjonerką kotów”, napisała także opowiadanie fantasy pod tytułem Child of Chaos, rozpowszechniane wraz z grą cRPG Beyond Divinity. Pracowała też przy scenariuszach do kilku gier, m.in. Mirror’s Edge, Heavenly Sword i Overlord. Jest członkiem Writers’ Guild of Great Britain.

Pratchett opisuje swoje sposoby spędzania wolnego czasu jako pisanie, spacery, komputery, życie.

Terry Pratchett jest także znany ze swojego zamiłowania do noszenia czarnych kapeluszy. Jako dziecko chciał zostać astronomem i zrealizował to marzenie, budując obserwatorium astronomiczne w swoim ogrodzie. Pratchett jest ateistą i stronnikiem British Humanist Association; jest jednym z sygnatariuszy listu otwartego, który sprzeciwiał się nadawaniu honorów państwowych wizycie papieża Benedykta XVI w Wielkiej Brytanii.

31 lipca 2005 roku Pratchett skrytykował reportaże mediów o autorce Harry’ego Pottera J. K. Rowling, stwierdzając, iż niektórzy pracownicy mediów wydają się myśleć, że wywyższanie J. K. Rowling może być osiągnięte jedynie kosztem innych pisarzy. Jednakże nigdy nie wypowiedział się negatywnie o samych książkach tej pisarki.

Zainteresowanie Pratchetta orangutanami, którego przejawem jest jedna z najpopularniejszych postaci ze Świata Dysku, Bibliotekarz, jest związane z pracą pisarza jako zarządcy w Orangutan Foundation UK. Jego działalność obejmowała wizytę na Borneo, gdzie w 1995 roku wraz z ekipą telewizyjną z Channel 4, kręcącą epizod programu „Jungle Quest”, obserwował orangutany w ich naturalnym środowisku. Podążając za przykładem Pratchetta, grupy fanowskie, takie jak The Discworld Conventions, uznały Orangutan Foundation za preferowaną organizację dobroczynną.

12 grudnia 2007 dziennik Guardian poinformował, że Pratchett cierpi na rzadką odmianę choroby Alzheimera.

Pisarz od wielu lat angażuje się w walkę na rzecz legalizacji eutanazji. W grudniu 2010 wraz z ekipą BBC nakręcił kontrowersyjny film Decydując się na śmierć, o ostatnich chwilach życia nieuleczalnie chorego brytyjskiego milionera Petera Smedleya, który w szwajcarskiej klinice przed kamerami wypił truciznę. Film 13 czerwca 2011 został na Wyspach wyemitowany przez BBC. Sam pisarz zapowiada także, że w swoim czasie podda się zabiegowi eutanazji.

Pratchett ma w swoim dorobku zarówno powieści fantasy jak i s-f, ale skoncentrował się niemal wyłącznie na pierwszym gatunku, gdyż według jego słów w fantasy łatwiej zbudować świat wokół historii.

Twórczość

Terry Pratchett nie ukrywa, że wpływ na jego dzieła ma współczesna kultura. Nawiązania do niej są głównym źródłem jego humoru. W swoich powieściach odnosi się do wielu postaci z kultury masowej i historii, choć zwykle w dość niespodziewany sposób. Pratchett lubi kryminały, co widać w dyskowej serii o Straży Miejskiej Ankh-Morpork. Jest jedynakiem i jego postacie często nie mają rodzeństwa, ponieważ w fikcji jedynacy są interesującymi postaciami. Przykładem jest Susan Sto Helit.

Najwcześniejszymi inspiracjami Pratchetta były O czym szumią wierzby Kennetha Grahame, twórczość Isaaca Asimova i Arthura Clarke’a. W swoich dziełach nawiązuje także do takich pisarzy, jak P.G. Wodehouse, Tom Sharpe, Jerome K. Jerome, Larry Niven, Roy Lewis, G. K. Chesterton i Mark Twain.

Poza swoim charakterystycznym stylem pisania, Pratchett jest znany z używania w swoich książkach licznych, czasem wielopoziomowych przypisów. Przypisy te występują w różnej liczbie i wprowadzają zazwyczaj do powieści element humorystyczny, zawierają ciekawostki lub komentują narrację. Piętrowe przypisy są spotykane niezwykle rzadko w beletrystyce i nie są używane nigdy w wydawnictwach encyklopedycznych.

Inną charakterystyczną cechą dzieł Pratchetta jest brak podziału na rozdziały w większości z nich. Pratchett tłumaczy to stwierdzeniem: życie nie dzieje się w rozdziałach i ani w filmach, ani u Homera nie ma podziału na rozdziały. Pisarz uważa, że w powieściach dla dorosłych rozdziały są zbędne. Jednakże od tej reguły zdarzają się wyjątki: na rozdziały jest podzielony cykl o Akwili Dokuczliwej (albo Tiffany Obolałej), Moiście von Lipwigu jak również Zadziwiający Maurycy i jego edukowane gryzonie.

Imiona bohaterów i nazwy miejsc są często u Pratchetta aluzjami do ludzi i rzeczy w realnym świecie. Niektórzy bohaterowie są parodiami dobrze znanych postaci, np. Cohen Barbarzyńca to dyskowa wersja Conana Barbarzyńcy, zaś Leonard z Quirmu — Leonarda da Vinci.

Słynnym zabiegiem Pratchetta jest także akcentowanie wypowiedzi jednej z najbardziej znanych postaci Dysku, Śmierci, przez zapisywanie ich wielkimi literami, i pomijanie początkowej pauzy (w oryginale — cudzysłowu).

Pratchett zaczął używać komputerów do pisania, kiedy tylko stało się to możliwe. Jego pierwszym komputerem był Sinclair ZX81, ale pisać zaczął na modelu Amstrad 464, zastąpionym później przez PC. W wyniku jego doświadczeń z komputerami powstał Hex, jedno z niewielu fikcyjnych urządzeń tego typu w Świecie Dysku. Kiedy podróżuje, zawsze zabiera ze sobą przenośny komputer do pisania.

Pratchett jest zapalonym graczem komputerowym i współpracował z zespołami programistów tworzących gry na podstawie jego prac. Lubi gry, które są inteligentne i posiadają pewną głębię i za przykład podaje Half-Life 2.

Pratchett był jednym z pierwszych pisarzy używających Internetu do komunikowania się ze swoimi fanami. Od 1992 roku współpracuje przy prowadzeniu usenetowej grupy dyskusyjnej alt.fan.pratchett.

Adaptacje

Johnny i zmarli i 14 innych powieści Świata Dysku zostały przerobione na sztuki teatralne przez Stephena Briggsa i opublikowane w formie książki. Dodatkowo Panowie i damy zostały zaadaptowane na scenę przez Iranę Brown, a Piramidy przez Suzi Holyoake w 1999.

Na podstawie powieści Johnny i zmarli powstał serial telewizyjny dla ITV w 1995. W styczniu 2006 BBC stworzył trzyczęściową adaptację książki Johnny i bomba.

Dwuczęściowy film Wiedźmikołaj nakręcony na podstawie książki o tym samym tytule, w którym wystąpili m.in. David Jason i Ian Richardson (a także, jako statysta, sam pisarz) po raz pierwszy został nadany przed świętami Bożego Narodzenia, 17 i 18 grudnia 2006 na kanale Sky One. Pratchett był przeciwny filmom z żywymi aktorami osadzonymi w Świecie Dysku po negatywnych doświadczeniach z reżyserami z Hollywood. Zmienił swoje zdanie, gdy zobaczył, że reżyser Vadim Jean i producent Rod Brown byli bardzo entuzjastyczni i chętni do współpracy.

Również dwuczęściowy Kolor magii (będący w istocie połączeniem powieści Kolor magii i Blask fantastyczny) zostały wyemitowane na Wielkanoc (23 i 24 marca) 2008 roku, także przez Sky One. W rolach głównych wystąpili David Jason jako Rincewind i Sean Astin jako Dwukwiat. W maju 2010 odbyła się w Sky One premiera ekranizacji Going Postal (Piekła pocztowego).

Trylogia Nomów została zekranizowana jako seria filmów animowanych przez Cosgrove Hall Films dla Thames Television. Trzy wiedźmy i Muzyka duszy także zostały zanimowane przez Cosgrove Hall Films dla Channel 4 w 1996 roku.

Na podstawie powieści Terry’ego Pratchetta Wolni Ciut Ludzie ma zostać nakręcony film w reżyserii Sama Raimi; planowa data wejścia na ekrany to 2013.

31 maja 2010 odbyła się premiera światowa filmu Piekło Pocztowe (Going Postal) na podstawie powieści Terry’ego Pratchetta pod tym samym tytułem.

Kolor magii, Straż! Straż!, Trzy wiedźmy, Mort i Pomniejsze bóstwa zostały zaadaptowane jako słuchowiska, a na podstawie książki Zadziwiający Maurycy i jego uczone szczury można było wysłuchać 90-minutowej sztuki w BBC Radio 4.

Na podstawie książek Kolor magii, Blask fantastyczny, Mort i Straż! Straż! zostały wydane powieści graficzne.

GURPS Discworld (wydawca Steve Jackson Games, 1998) i GURPS Discworld Also (wydawca Steve Jackson Games, 2001) to podręczniki do gier fabularnych napisane przez Terry’ego Pratchetta i Phila Mastersa, które pozwalają graczom „wejść” do Świata Dysku (oba są oparte na mechanice GURPS). Pierwsza z tych książek została ponownie wydana we wrześniu 2002 pod tytułem The Discworld Roleplaying Game z ilustracjami autorstwa Paula Kidby.

Świat Dysku stał się podstawą kilku gier komputerowych wydanych na różnych platformach. Najbardziej znanymi grami są:
– The Colour of Magic, pierwsza gra o Świecie Dysku i jak dotąd jedyna bazująca na konkretnej powieści wydana w 1986 na ZX Spectrum i Commodore 64.
– Discworld, animowana gra przygodowa typu wskaż i kliknij stworzona w 1995.
– Discworld II: Missing, Presumed…!?, sequel gry Discworld.
– Discworld Noir pierwsza bazująca na Świecie Dysku gra 3D, parodia gatunku filmowego film noir.

W ostatnim czasie wydano w Polsce także gry planszowe oparte na Świecie Dysku, Świat Dysku Ankh – Morpork oraz Świat Dysku – Wiedźmy.

Polscy tłumacze

Pierwsze, nienależące do dyskowego cyklu, książki Pratchetta przetłumaczył Jarosław Kotarski. Najbardziej znanym polskim tłumaczem dzieł Pratchetta jest jednak Piotr Cholewa, który przełożył prawie wszystkie książki z cyklu Świat Dysku (poza dwoma pierwszymi o Akwili Dokuczliwej oraz Zadziwiającym Maurycym i jego uczonych szczurach, które zostały przełożone przez Dorotę Malinowską-Grupińską). Cholewa przetłumaczył także trzecią część o Akwili, zmieniając nazwy własne i imiona niektórych postaci, np. główną bohaterkę nazwał Tiffany Obolałą. W listopadzie 2010 roku ukazało się nowe wydanie pierwszej książki o Tiffany Obolałej, w tłumaczeniu Cholewy. W 2011 ukazało się tłumaczenie drugiej książki z cyklu o Tiffany Obolałej – Kapelusz pełen nieba – w wykonaniu Piotra Cholewy. W 1995 Piotr Cholewa za przełożenie Koloru magii otrzymał nagrodę Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich.

Nagrody

Pratchett otrzymał nagrodę British Book Awards – Autor Roku w dziedzinie Fantasy i Science Fiction w 1994 roku. W 1998 został kawalerem Orderu Imperium Brytyjskiego za zasługi dla literatury. Skomentował to w typowy dla siebie sposób: Sądziłem, że „zasługi dla literatury” oznaczają powstrzymywanie się od pisania. Otrzymał także tytuł doktora honoris causa w dziedzinie literatury Uniwersytetu w Warwick w 1999, Uniwersytetu w Portsmouth w 2001, Uniwersytetu w Bath w 2003 i Uniwersytetu w Bristolu w 2004. Powieść Zadziwiający Maurycy i jego uczone szczury otrzymała w 2001 roku Carnegie Medal dla najlepszej powieści dla dzieci (wręczoną w 2002 roku). W 2003 roku Pratchett umocnił swoją pozycję jednego z najbardziej lubianych brytyjskich autorów, dołączając do Charlesa Dickensa jako jedyny autor z pięcioma książkami na liście 100 najlepszych książek BBC (cztery z nich to powieści ze Świata Dysku). Był także autorem największej liczby książek w pierwszej dwusetce (piętnaście). Wszystkie powieści o Tiffany Obolałej otrzymywały nagrodę Locus Award dla najlepszej książki dla młodzieży (2004, 2005, 2007).

Bibliografia

Licząca obecnie około czterdziestu książek seria Świat Dysku, to humorystyczne, a często satyryczne fantasy. Autor osadził akcję w wymyślonym przez siebie świecie – Świecie Dysku – jako alegorii zwykłego, codziennego życia. Nazwa Świat Dysku pochodzi od jego konstrukcji – świat ten jest ogromnym dyskiem leżącym na grzbiecie czterech słoni, które z kolei stoją na skorupie olbrzymiego żółwia A’Tuina płynącego przez pustkę. Jest to nawiązanie do jednego ze średniowiecznych wyobrażeń Ziemi. Powieści parodiują wiele zjawisk i idei dzisiejszego świata: kultowe postacie fantasy i science fiction (np. Conana Barbarzyńcę), filmy Ingmara Bergmana, specyfikę Australii, Hollywood, prasę, muzykę rock and roll czy historię Egiptu, nawiązują też do religii, filozofii, związków zawodowych, polityki czy monarchii. Jego ostatnia książka z tego cyklu ukazała się w 2012 roku pod tytułem Niuch (Sniff).

Wraz z Ianem Stewardem i Jackiem Cohenem, Pratchett napisał Naukę Świata Dysku (The Science of Discworld) (1999), Naukę Świata Dysku II: Glob (The Science of Discworld II: The Globe) (2002) i Naukę Świata Dysku III:Zegarek Darwina (The Science of Discworld III: Darwin’s Watch) (2005). Wszystkie te książki opowiadają o postaciach ze Świata Dysku obserwujących i eksperymentujących na świecie bardzo podobnym do naszego. Powieści te posiadają także rozdziały, które w popularnonaukowy sposób opisują prawa rządzące naszym światem (np. ewolucję). W 1999 Terry Pratchett nazwał Cohena i Stewarta Honorowymi Czarodziejami z Niewidocznego Uniwersytetu. Stało się to na tej samej ceremonii, na której Terry Pratchett otrzymał od Uniwersytetu w Warwick honorowy stopień naukowy.

Jego inne książki to:
– Trylogia Nomów (1989 – Nomów księga wyjścia, 1990 – Nomów księga kopania, 1990 – Nomów księga odlotu),
– Opowieści o Johnnym Maxwellu (1992 – Tylko ty możesz uratować ludzkość, 1993 – Johnny i zmarli, 1995 – Johnny i bomba)
1971 – Dywan (The Carpet People), później mocno zmieniona i wydana ponownie w 1992,
1976 – Ciemna strona Słońca (The Dark Side of the Sun),
1981 – Warstwy wszechświata (Strata) – Drugie polskie wydanie jako Dysk, jedna z nielicznych książek science fiction w dorobku autora, nieco nawiązująca do Pierścienia Larry’ego Nivena,
1989 – Kot w stanie czystym (The Unadulterated Cat) – opowieść o prawdziwych kotach (z Grayem Jolliffem),
1990 – Dobry omen (Good Omens) z Neilem Gaimanem
2008 – Nacja (Nation)
2013 – Długa Ziemia z Stephenem Baxterem; Spryciarz z Londynu, Mgnienie ekranu (zbiór opowiadań)

Źródło: Wikipedia.org