Obchody Dnia Jedności Kaszubów mają na celu promowanie kultury kaszubskiej. Organizowane są kiermasze twórców ludowych, wystawy rękodzieł, spotkania rocznicowe upamiętniające chwile znaczące dla Kaszub na przełomie lat, przypominające istotne wydarzenia lub postacie, które miały wpływ na ich historię. Tradycyjnym elementem obchodów Dnia Jedności Kaszubów jest turniej gry w kaszubską „Baśkę”.

Pierwszy Dzień Jedności Kaszubów odbył się w 2004 roku w Gdańsku. Wcześniej dzień ten obchodzono jako Święto Kaszub. Od 2006 roku, dzięki aktywności Marka Wantoch-Rekowskiego, wzbogacono go wspólnym muzykowaniem akordeonistów (nie tylko z Pomorza). Obchody koordynuje Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Każdego roku główne uroczystości odbywają się w innych miastach.

Kaszubi (nazwa własna – Kaszëbi) to zachodniosłowiańska grupa etniczna wywodząca się w prostej linii od Pomorzan zamieszkująca Pomorze Gdańskie i wschodnią część Pomorza Zachodniego. Dzielą się na wiele podgrup etnograficznych, zróżnicowanych językowo i kulturowo (Bylacy – Bëlôcë, Gochy – Gôchë, Józcy – Józcë lub Mucnicy – Mùcnicë, Krubanie – Krëbane, Lesacy – Lesôcë, Morzanie – Mòrzanie, Rybaki – Rëbôcë, Borowiacy Tucholscy – Borowiany, Tuchòłki, Zaboracy – Zabòrôcë). Odrębną i izolowaną podgrupą (wymarłą w XX w.) byli Słowińcy.

Mimo rozlicznych prób nie udało się dotąd dokładnie objaśnić etymologii i znaczenia nazwy Kaszubi (lud) oraz Kaszuby (terytorium). Obecnie najbardziej uznawaną jest teoria, w myśl której nazwa jest tak archaiczna jak Lucicy, Wieleci oraz Obodryci, a została wykształcona przez Słowian na określenie plemion słowiańskich osiadłych w czasie wędrówek ludów wzdłuż południowego brzegu Morza Bałtyckiego od Wisły na wschodzie poza Odrę na zachodzie. Nazwa ta w źródłach pisanych pojawia się dopiero w XIII wieku. Na światło dzienne wydobył ją zakon dominikanów, który na tych terenach utworzył jednostkę terytorialną zwaną kontratą kaszubską, rozciągającą się od Słupska, a zapewne też Tczewa i Gdańska na wschodzie po Greifswald i Pasewalk na zachodzie. Dla dominikanów w XIII-XV w. nazwa Kaszuby wiązała się głównie z Pomorzem Zachodnim. Wynikało to m.in. z faktu, iż książęta wschodniopomorscy nigdy nie tytułowali się książętami Kaszub lub Kaszubów (w XIII wieku nadawali sobie tytuł dux Pomeraniae). Zakon tę nazwę ludową wprowadził do swojej, a następnie papieskiej kancelarii, przez co zyskała ona rangę urzędową i międzynarodową.

Inaczej było z książętami Pomorza Zachodniego. Tutaj pierwszy raz nazwa określająca plemię kaszubskie wystąpiła 19 marca 1238 r. w bulli wydanej przez papieża Grzegorza IX, w której książę szczeciński Bogusław I jest tytułowany księciem Kaszub. Bulla ta potwierdzała nadanie przez księcia Bogusława I posiadłości koło Stargardu Szczecińskiego na rzecz zakonu joannitów (w celu upamiętnienia tej daty od kilku lat na Pomorzu obchodzony jest Dzień Jedności Kaszubów). Barnim I w latach 1249-1253 polecił wykonać dla siebie pieczęć z napisem w otoku: Sigillum Barnym ilustris ducis Slauorum et Cassubie (pieczęć Barnima księcia Słowian i Kaszubów). Natomiast w 1267 r. do swego tradycyjnego tytułu dei gratia dux Slavorum (książę Słowian) dodał et Cassubie (i Kaszub). Identycznymi pieczęciami i tytułami posługiwali się jego synowie, książęta Bogusław IV (1278-1309) i Otton I (1295-1344), którzy w 1295 r. podzielili między siebie Pomorze Zachodnie. W ciągu pierwszych 50 lat używania nazwy 'Kaszuby’ w tytulaturze władców Pomorza Zachodniego przeważał zwrot dux Slauorum et Cassubie (książę Słowian i Kaszub). Dopiero książę Barnim III (1320-1368) tytułował się dux Cassuborum (książę Kaszubów). Jak widać, w książęcej tytulaturze nazwa ta w pierwszej kolejności oznaczała ludzi (wspólnotę plemienną), a dopiero potem ich miejsce zamieszkani.

W średniowieczu bardzo często mieszkańców Pomorza Zachodniego określano mianem Kaszubów, są tego ślady w Rocznikach Kapituły Poznańskiej, Rocznikach Traski oraz Rocznikach Kołbackich, nazwa ta rozciągała się nie tylko na ludność pochodzenia słowiańskiego, ale też niemieckiego. Z czasem dostrzec można, iż zasięg terytorialny nazwy Kaszuby i ludności słowiańskiej był zmienny w czasie. Spowodowane to było wielowiekowymi procesami przemian społecznych, ekonomicznych, politycznych, kulturalnych i religijnych.

W czasie drugiej wojny światowej Niemcy starali się germanizować Kaszubów zmuszając ich do podpisywania Volkslisty. Heinrich Himmler w swoich „myślach o traktowaniu obcoplemiennych na wschodzie” pisał „W ciągu niewielu lat – wyobrażam sobie, w ciągu 4 do 5 lat – np. pojecie Kaszubów musi się stać nieznane, ponieważ wówczas kaszubskiego narodu już nie będzie (odnosi się to szczególnie do Prus Zachodnich).”

Obecnie Kaszubi zamieszkują w powiatach województwa pomorskiego: puckim, wejherowskim, kartuskim, lęborskim, bytowskim, kościerskim, północnej części chojnickiego oraz wschodniej części słupskiego. W pow. lęborskim, bytowskim i słupskim osadnictwo to ma w przeważającej mierze charakter wtórny – po II wojnie światowej Kaszubi zasiedlili tereny swojego pierwotnego osadnictwa po wysiedleniu stamtąd ludności niemieckiej przez władze PRL. Największe kaszubskie diaspory to Niemcy, Kanada, Stany Zjednoczone.

Kaszubi stanowią typową ludność pogranicza, która w ciągu wielu wieków żyła na terytorium zmieniającym przynależność państwową. Wielu z nich uległo germanizacji lub asymilacji z resztą narodu polskiego, proces ten miał charakter przymusowy lub naturalny. Wielu znanych wojskowych pruskich i niemieckich miało pochodzenie kaszubskie, ale nie poczuwało się do związków z rodzimą kulturą lub ulegały one całkowitemu zerwaniu w następnym pokoleniu. Z tego powodu trudno dokładnie zdefiniować, którą z postaci historycznych wolno uznać za Kaszuba, a którą za Niemca lub Polaka pochodzenia kaszubskiego.

Część Kaszubów zachowała własną kulturę i język. Współcześnie w socjologii i historii dominuje pogląd, że Kaszubi stanowią grupę etniczną narodu polskiego. Zdecydowana większość Kaszubów posiada podwójną identyfikację – narodową polską i etniczną kaszubską. Wielu polskich działaczy narodowych na Pomorzu w okresie zaborów oraz członków podziemia niepodległościowego w czasie okupacji było pochodzenia kaszubskiego.
W spisie powszechnym z 2002 r. 5062 obywateli polskich zadeklarowało narodowość kaszubską. Jest to ok. 1% całej społeczności kaszubskiej. Rzeczpospolita Polska nie uznaje tych deklaracji za wiążące (podobnie w przypadku Ślązaków), stąd Kaszubi nie znaleźli się na oficjalnej liście mniejszości narodowych sporządzonej przez MSWiA. Co ciekawe, w tym samym spisie powszechnym język kaszubski zadeklarowało 52665 osób.

Kaszubski ruch narodowy, choć nie należy do głównego nurtu w ruchu kaszubsko-pomorskim, ma jednak długoletnią tradycję. Za odrębny naród słowiański uważał Kaszubów zasłużony dla literatury kaszubskiej Florian Ceynowa, w okresie międzywojennym jego myśl kontynuowali działacze z kręgu tzw. Zrzeszeńców, którzy w PRL byli represjonowani przez UB, a następnie SB i zepchnięci na margines działalności publicznej. Po roku 1989 tę samą myśl w ruchu kaszubskim reprezentowało pismo Tatczëzna, obecnie zaś Kaszëbskô Òdroda.

Z powodu odmienności językowej Kaszubi byli już przez sanację posądzani o separatyzm, tj. chęć oderwania od Polski części jej terytorium. Oskarżenia te nie miały pokrycia w rzeczywistości, w okresie PRL służyły antagonizowaniu Kaszubów z pozostałą ludnością Polski i przybierały na sile w okresie kolejnych kryzysów politycznych, np. w 1968 i 1970 roku. Współcześnie nawet najbardziej radykalny nurt w ruchu kaszubskim – narodowy – nie kwestionuje historycznych związków Kaszubów z Polską, zaś swoje postulaty ogranicza do troski o rozwój ojczystego języka, kultury oraz dbałości o własną tradycję historyczną.

Dziś coraz powszechniej uważa się mowę Kaszubów za samodzielny język kaszubski zaliczany do języków zachodniosłowiańskich. Są jednak badacze (głównie polscy dialektolodzy), którzy nadal klasyfikują go jako jeden z pięciu dialektów języka polskiego. Polskie prawo przyznało językowi kaszubskiemu, jako jedynemu w Polsce, status języka regionalnego. Młodzież, zdająca nową maturę, może ją zdawać posługując się językiem kaszubskim.

Kaszubi posiadają swoje programy emitowane w lokalnych rozgłośniach radiowych i telewizyjnych. Zaznaczają także swoją obecność w sieci internetowej (np. Kaszubia.com, Nasze Kaszuby). Od 2006, jest także dostępna kaszubska wersja Linuksa i kaszubska klawiatura (Windows, Mac OS X i Linux).

Strój kaszubski – strój regionalny, noszony przez Kaszubów. Wyszedł z użycia pod koniec XIX wieku. Używane obecnie przez zespoły pieśni i tańca stroje kaszubskie zostały zrekonstruowane po 1945 roku przez etnografów. Jedyną przetrwałą do naszych czasów oryginalną częścią stroju kaszubskiego jest złotnica (złotogłowia).

Inaczej wyglądał strój kaszubski rybaków, a inaczej ubierali się rolnicy śródlądowi. Na północy w kolorze stroju dominował kolor niebieski, w środkowych i południowych Kaszubach- zielony, brązowy i żółty. Tylko niektóre elementy stroju były wspólne.

Mężczyźni nosili buty z cholewą (csb: skòrznie), w nie wpuszczano białe sukienne spodnie (csb: bùksë). Koszula była biała, zawiązana pod brodą czerwoną tasiemką. Na koszulę zakładano kamizelkę z rękawami, lub bez nich (csb: liwk). Na wierzch wkładano sukmanę z drobnymi haftami, koloru granatowego, czarnego lub brązowego, była ona podbita czerwoną podszewką. Na głowę wkładano czarny filcowy kapelusz, a zimą futrzaną czapkę (po kaszubsku: mùcã).

Dziewczęta nosiły szerokie, gęsto marszczone spódnice za kolana, wełniane, w kolorze niebieskim, ciemnoczerwonym, zielonym lub żółtym. Na spódnicy zawiązywano biały fartuch. Bluzki były białe, z falbaniastymi rękawami, przy mankietach wiązane tasiemką. Od początku XX w. bluzki zaczęto ozdabiać haftem. Na bluzkę wkładano aksamitny gorset koloru czarnego lub koloru spódnicy, wyszywany złotą lub aksamitną nicią. Na białe pończochy wkładano czarne buty na obcasie, zapinane na pasek. Kobiety zakładały czepce, dziewczęta wianki z kwiatów lub opaski w kolorze spódnicy.

W obrębie gospodarstw rolnych, przy pracy, mężczyźni zakładali czarne czapki, białe, lub sporadycznie kolorowe koszule z u, na które zakładali kamizelki – najczęściej czarne, ale mogły być również o innych kolorach. Spodnie, sztruksowe lub płócienne, również najczęściej były czarne. Na stopy zakładano wełniane skarpety, które zawijano na spodnie, by zapobiec zabrudzeniu się nogawek, oraz chodaki, wykonane z drewna i skóry. Rybacy na głowę zakładali czapkę z podniesionymi z przodu krawędziami. Noszono długie kurtki aby ochronić się przed wodą i wiatrem, zakładano białe, obcisłe przy kolanach i szersze u góry spodnie, oraz czarne buty z surowej, niefarbowanej skóry, namoczone w rybim tłuszczu, by skóra zrobiła się wodoodporna.

Kobiety do pracy zakładały chusty oraz bluzy o przykrótkich rękawach (by nie zabrudzić ich przy pracy), czasem ozdobione czerwoną wstążką. Spódnice były różnokolorowe. Na stopach nosiły drewniane chodaki. W domu kobiety zakładały czepce składające się z dwóch części: denka i otoku o zwisających końcach. Czepiec ten był często dodatkowo owinięty chustą na linii czoła. Noszono koszule, na które w chłodniejsze dni nakładano kabatek z rękawami. Spódnice były grubo marszczone, na nie nakładano fartuch. Pod spódnicę nakładano dwie halki.

Strój wyjściowy kobiet niczym się nie różnił od stroju roboczego, narzucano tylko wełniane, brązowe chusty z frędzlami na ramiona. Mężczyźni zakładali czapkę z nausznikami, kaftan (kidel), podszyty czerwoną tkaniną, ozdobiony sznurami i pętlami, lub marynarkę koloru ciemnozielonego lub granatowego, czarne spodnie.

Chłopcy nosili czarny kaftan z lnu lub wełny. W wieku 6, 7 lat chłopcy zaczynali nosić harneję – kurtkę z białego płótna przetykanego wełną, liwk – kamizelkę wykonaną również z płótna przetykanego wełną, płócienne spodnie sięgające kolan, wełniane pończochy i drewniane korki.

Źródło: Wikipedia.org