Franz Kafka to jeden z tych pisarzy, do których twórczości mam szczególny sentyment. Odkąd pamiętam fascynował mnie portret człowieka, który wykreował świat tak dalece niepokojący, przesiąknięty surrealizmem, oniryzmem i grozą, że nieodmiennie intryguje i jest przedmiotem niezliczonych interpretacji po dziś dzień. Dzięki najnowszej propozycji wydawnictwa Pascal czytelnicy tacy jak ja mają okazję przyjrzeć się bliżej sylwetce genialnego praskiego Żyda, a dokładniej – relacjom z najważniejszymi kobietami jego życia, które miały niebagatelny wpływ na jego twórczość. Książka autorstwa Jacqueline Raoul – Duval to próba spojrzenia na biografię Kafki przez pryzmat pięciu jego związków, literacka próba rekonstrukcji życia uczuciowego pisarza powstała na bazie jego Dzienników oraz listów do wybranek, rodziny i przyjaciół. I byłaby to całkiem udana, ciekawa publikacja, gdyby nie fakt, że jej treść nie wnosi do tematu niczego odkrywczego, jej wtórność w stosunku do źródeł wydaje się oczywista nawet dla kogoś, kto nigdy nie miał z nimi styczności. Zakochany Kafka to właściwie opracowanie listów wydanych po śmierci pisarza przez jego spadkobierców i przyjaciela Maxa Broda, które miało pokazać różne oblicza literackiego geniusza, koncentrując się na jego życiu osobistym i relacjach z kobietami. Szczerze mówiąc, wolałabym przeczytać Dzienniki, Listy do Felicji czy Listy do Mileny, niż ich wybór dokonany według subiektywnego klucza autorki, ograniczający własną interpretację czytelnika i skazujący go na spojrzenie na życie miłosne Franza Kafki jej oczami.

Zakochany Kafka to oparta na bogatej korespondencji pisarza opowieść o jego burzliwych związkach z pięcioma kobietami: berlińską sekretarką Felicją Bauer, jej przyjaciółką Gretą Bloch, tłumaczką dzieł Kafki Mileną Jesenską, córką szewca Julią Wohryzek i nauczycielką Dorą Diamant, która spędziła z nim ostatnie lata życia. Pomysł sam w sobie dobry, nawet bardzo, gdyż to właśnie bliskie i intymne relacje, ujawniające najgłębiej skrywane uczucia i emocje, pokazują prawdziwą naturę człowieka. A w przypadku Franza Kafki była ona szczególnie skomplikowana, pod wieloma względami szaleńcza, wykazująca skłonności do autodestrukcji. Nie należy też bagatelizować wpływu, jakie na jego osobowość wywarło poczucie wyalienowania wobec najbliższej rodziny, którego źródłem był konflikt z ojcem; chciał on z wrażliwego syna uczynić prawdziwego mężczyznę, a próbował tego dokonać stosując obelgi i groźby, okazując nietolerancję dla jego osobliwego stylu bycia i momentami dziwacznego charakteru. Okres dzieciństwa dla wrażliwego Franza Kafki był istnym koszmarem, który wywarł znaczący wpływ na jego późniejsze życie. Nieustannie prześladował go lęk przed wszystkim, co obce i nieznane. To było powodem, dla którego dopiero w wieku 31 lat wyprowadził się z rodzinnego domu, to w końcu zaważyło na jego kontaktach z kobietami. Strach przed odrzuceniem, rozczarowaniem kobiet, które kochał, obawa, że nie sprosta wymaganiom, że się nie sprawdzi, nie podoła. I  ten wszechobecny lęk wyraźnie zaznacza się na kartach korespondencji, przewija między wierszami, uwidacznia w dziwacznych, niezrozumiałych często zachowaniach Franza wobec jego kobiet. Na przemian fascynacja i pustka, uniesienie i rozpacz, namiętność i obojętność, wahanie i pewność – huśtawki nastrojów, niewyobrażalna rozpiętość emocji, ich różnorodność i natężenie, wewnętrzne rozdarcie, nieprzewidywalność, zaborczość – oto z czym musiały zmagać się wybranki genialnego pisarza. Były jego wybawieniem i przekleństwem; natchnieniem i inspiracją, kiedy należały już do przeszłości, pułapką bez wyjścia, kiedy planowały  wspólną z nim przyszłość. Franz, dręczony przez własne demony, umiera w wieku zaledwie czterdziestu lat na gruźlicę krtani – jest wtedy przy nim Dora, która u schyłku życia podarowała mu to, czego nie znalazł u innych kobiet – ukojenie.

Zakochany Kafka to fascynująca wędrówka do najgłębszych, najtajniejszych zakamarków duszy genialnego pisarza, pozwalająca zajrzeć do jego niezwykłego, niepokojącego świata, przyjrzeć się okolicznościom, jakie ukształtowały jego osobowość i charakter, a przede wszystkim zaobserwować jego relacje z najbliższymi, prześledzić próby znalezienia idealnej kobiety, przy której mógłby pozostać sobą, która zrozumiałaby go, a jednocześnie nie wyzwoliłaby w nim głęboko zakorzenionego lęku przed nieznanym, lecz pomogłaby go przezwyciężyć; próby skazane na niepowodzenie, czego świadomość nieuchronnie docierająca do czytelnika potęguje wrażenie smutku i przygnębienia. Jednakże książka Jacqueline Raoul – Duval, mimo obiecujących zadatków na emocjonalną i analityczną lekturę, nieco zawiodła moje oczekiwania. Po pierwsze: nie lubię suchych opracowań, w których autor krok po kroku wyjaśnia, o co chodzi w tekście źródłowym, a tu mamy z takim zabiegiem do czynienia. Wolałabym, aby Raoul – Duval zaufała inteligencji swoich czytelników i pozwoliła działać wyobraźni, wysnuwać własne wnioski zamiast je bezwzględnie narzucać, nie zostawiając żadnego pola manewru. Po drugie: w narracji autorki zabrakło mi pasji i polotu, co w pewnym sensie wynika z poprzedniego punktu; nałożyła ograniczenia nie tylko na swoich czytelników, ale również na siebie, zbyt kurczowo trzymając się wybranych fragmentów listów. Jej styl wydaje się mechaniczny, suchy, pozbawiony tych wszystkich emocji, i uczuć, które wstrząsały posadami świata Kafki, a które można z łatwością wyczytać między wierszami jego korespondencji. Rozczarował mnie rozdźwięk między głęboko emocjonalną, intymną wymową listów i naszpikowanymi lękami, obsesjami i wątpliwościami zapiskami z dziennika a stylem narracji autorki, który nieodparcie przywodził mi na myśl suchy, monotonny wykład. Mimo szczerych chęci nie potrafiłam wciągnąć się w lekturę, zagłębić w niepokojący świat pisarza, śledzić z należytą uwagą jego uczuciowych wzlotów i upadków; dystans, który wbrew sobie zachowywałam, mocno utrudniał tę wybitnie osobistą lekturę, nużył mnie i męczył. Bardzo żałuję, bo Zakochany Kafka zapowiadał się naprawdę intrygująco, ale może to ja postawiłam poprzeczkę zbyt wysoko? Nie jest tak, że to publikacja, na którą szkoda czasu – ja po prostu nie przepadam za uproszczeniami, drogą na skróty, narzucaniem swojej interpretacji czytelnikowi, wolę sama dochodzić do własnych wniosków, podejmować wyzwanie autora.

Jednak niezaprzeczalnie książka Jacqueline Raoul – Duval zainspirowała mnie do zgłębiania tematu – na pewno chciałabym sięgnąć po Dzienniki i listy Franza Kafki, wrócić do jego mrocznej twórczości, spróbować zrozumieć jego niepokojący, dziwaczny świat. Jeśli taki cel postawiła sobie autorka, z całą pewnością został on osiągnięty. Przynajmniej w moim przypadku.

Autor: Jacqueline Raoul – Duval
Tytuł: Zakochany Kafka
Tytuł oryginału: Kafka, l’eternel fiance
Przekład: Halina Lubicz – Trawkowska
Wydawnictwo: Pascal
Data wydania: styczeń 2014
Liczba stron: 282
Okładka: twarda
ISBN: 978-83-7642-223-7
Kategoria: pamiętniki, biografie

Autorka recenzji prowadzi bloga pod adresem: http://zwiedzamwszechswiat.blogspot.com/