Róża jest różą, jest różą, jest różą.

 

Gertrude Stein, amerykańska pisarka, poetka i feministka, miała istotny wpływ na rozwój modernistycznej sztuki i literatury. Jako poetka, podobnie jak T.S. Eliot, znacznie wyprzedziła swoje czasy, otwierając zupełnie nowy rozdział w amerykańskiej poezji. Większość życia spędziła we Francji.

 

Stein była niezwykle inteligentna i często, po mistrzowsku, operowała ironią. Zasłynęła m. in. określeniem zrzeszonych w prowadzonym przez nią salonie artystów mianem straconego pokolenia oraz frazą, która przeszła do historii literatury: Róża jest różą, jest różą, jest różą. Zdanie to było swoistym manifestem antysymbolizmu – nakazywało odczytywać rzeczy takimi, jakimi są, bez doszukiwania się ukrytych znaczeń i drugiego dna. W 1934 roku oświadczyła, że Adolf Hitler powinien otrzymać pokojową Nagrodą Nobla, co, wyrwane z kontekstu może budzić zdumienie i oburzenie. Był to jednak jeden z przykładów ironii w ustach poetki, która szydziła, że przywódca III Rzeszy, wypędzając ze swego kraju Żydów, demokratów i lewicę, usunął jednocześnie wszystkie przyczyny społecznych niepokojów.

 

Twórczość Stein to przede wszystkim poezja eksperymentalna, w której wyraźnie widoczna jest inspiracja kubizmem, który poetka chciała przenieść z płótna na literaturę. W jej wierszach często brak interpunkcji, słowa, frazy i całe wersy powtarzają się, tworząc „dadaistyczny bełkot” i nie dając czytelnikowi zbyt wiele pola do interpretacji, Stein konsekwentnie bowiem realizuje swoje podstawowe założenie – brak symbolizmu. Słowa mają być tylko słowami i znaczyć tylko to, co znaczą. W wierszach Stein najistotniejsza zdaje się forma, słowa są dobrane i umiejscowione w tekście bardzo precyzyjnie, zgodnie ze staranną kompozycją. Pozwala to osiągnąć interesujący efekt – melodyczności, dźwięczności wiersza.

 

Na jej sposób pisania, na bezpośrednie postrzeganie rzeczywistości wolne od prekoncepcji, wpłynęła teoria pragmatyzmu Williama Jamesa. Wyjątkowy styl Stein odznacza się użyciem słów bardziej dla ich skojarzeń i dźwięku, niż dla dosłownego znaczenia, skomplikowanym systemem powtórzeń i przekształceń jednego tematu wyrazowego, odejściem od klasycznego przestankowania i normalnej składni, ukazywaniem wrażeń i stanów umysłu bardziej, niż snuciem wątków. Zadebiutowała Three Lives (1909), historią o trzech robotnicach uznaną za arcydzieło. W 1914 powstał Tender Buttons, najbardziej kubistyczny z jej utworów, szereg poetyckich akapitów o rzeczach na granicy zrozumiałości. Poza wąskim kręgiem znawców jako jedyna z jej książek zdobyła popularność Autobiografia Alicji B. Toklas (1933), faktycznie jednak autobiografia samej autorki. Stein napisała również dwie opery z muzyką Virgil Thomson. Jest autorką określenia Róża jest różą, jest różą, jest różą wzywającego do interpretowania rzeczy takimi, jakie są.

 

Stein przyszła na świat 3 lutego 1874 roku w Pittsburghu; pochodziła z zamożnej rodziny. Spędziła dzieciństwo w Wiedniu i w Paryżu. W Radcliffe College studiowała psychologię u filozofa Williama Jamesa. Po dalszych studiach na uczelni medycznej Johna Hopkinsa wyjechała do Paryża, gdzie od 1903 do 1912 roku mieszkała z bratem Leonem, zdolnym krytykiem sztuki, a później już do końca życia ze swoją partnerką (Gertrude była lesbijką) i sekretarką, Alice B. Toklas. W roku 1934 przyjechała do USA dla wygłoszenia odczytów. Zainteresowanie takimi artystami, jak Henri Matisse, Juan Gris, Pablo Picasso, Georges Braque sprawiło, że stała się ich mecenaską i krytyczką sztuki. W jej słynnym paryskim salonie, oprócz wielu awangardowych plastyków, gromadzili się także awangardowi pisarze (Ezra Pound, James Joyce). Liczni młodzi literaci amerykańscy (Ernest Hemingway, Francis Scott Fitzgerald) nazwanych przez nią straconym pokoleniem (ang. lost generation) korzystali z jej patronatu i opieki. Stein zyskała opinię najwybitniejszej emigrantki amerykańskiej w Paryżu i paryskiej legendy, częściej omawianej, niż czytywanej.

 

Zmarła 27 lipca 1946 roku w Paryżu, jej kolekcję dzieł sztuki odziedziczyła wówczas Alice B. Toklas. W roku 1961 kolekcja przeszła jednak na własność rodziny pisarki, która sprzedała zbiory za 8 milionów dolarów.

 

Jestem Róża

 

Jestem Róża mam niebieskie oczy

Jestem Róża nie znam Cię z imienia

Jestem Róża i kiedy zaśpiewam

Jestem Róża nie do podrobienia

(Gertrude Stein, przekład: Artur Międzyrzecki)

 

Z „Czterech Świętych w trzech aktach”

 

Gołębie w trawie prawie

Gołębie w trawie prawie

Krótka dłuższa trawa krótka dłuższa dłuższa krótsza żółta trawa

Gołębie duże gołębie w krótszej dłuższej żółtej trawie prawie gołębie w trawie.

Gdyby nie były gołębiami czym by były. Zobaczył że jest Trzeci zapytał co to

leci a to była sroka sroka w obłokach. Jeżeli sroka w obłokach wysoka jeżeli gołąb

w trawie prawie to może w trawie iść prawie gołąb w trawie i sroka w obłokach

w obłokach i skokach w skokach prawie w trawie gołąb prawie w trawie gołąb

w trawie prawie. Może dlaczego nie dlaczego nie może dlaczego nie może dlaczego

nie dlaczego nie dlaczego nie.

 

Niech Lutka Lila Lila Lutka Lutka niech Lutka Lila Lila Lila Lila niech Lila

Lutka Lutka niech Lila. Niech Lutka Lila.

(Gertrude Stein, przekład: Julia Hartwig)

 

Źródła: Wikipedia.org, Dziennik-literacki.pl