Poza Księgą dżungli Kipling napisał też inne uznane dzieła przeznaczone dla młodszych czytelników i czytelniczek: Takie sobie bajeczki (1902), Puk z Pukowej Górki (1906) oraz powieść Kim (1901). Zasłynął też jako autor wierszy: Mandalay (1890), Gunga Din (1890) i If- (1910) oraz wielu opowiadań takich jak O człowieku, który chciał być królem (1888) i zbiorów Life’s Handicap (1891), The Day’s Work (1898) oraz Gawędy spod Himalajów (1888).

Jak to jednak z wielkimi postaciami bywa, tak i w przypadku Kiplinga nie obyło się bez pewnych kontrowersji; ponadto pisarz miał fascynujące życie naznaczone międzykontynentalnymi podróżami, które musiały być prawdziwą kopalnią inspiracji.

W późnych latach XIX i wczesnych XX wieku Kipling był jednym z najpopularniejszych pisarzy angielskich, zarówno prozaików, jak i poetów. W 1907 został wyróżniony literacką Nagrodą Nobla, stając się pierwszym w ten sposób uhonorowanym pisarzem angielskojęzycznym; wciąż pozostaje najmłodszym z laureatów. Spośród wielu zaszczytów, Kiplingowi oferowano tytuł nadwornego poety i kilkukrotnie tytuł szlachecki, jednak odmawiał przyjęcia tych wyróżnień. Później Kipling był uważany, jak powiedział o nim George Orwell, również za „proroka brytyjskiego imperializmu”. W jego dziełach dostrzegano uprzedzenia rasowe i przekonania militarystyczne, a wynikające z tego kontrowersje trwały przez dużą część XX wieku. Według krytyka Douglasa Kerra to wciąż autor, który może wzbudzać zacięte spory, a jego pozycja w historii literatury i kultury daleka jest od ustalonej. Ale wraz z odchodzącą erą europejskich mocarstw uznawany jest za niezrównanego portrecistę świata imperiów kolonialnych. Ten fakt w połączeniu z rosnącym uznaniem dla jego niezwykłego daru narratorskiego sprawia, że uchodzi on za wyrazistego twórcę, z którym należy się liczyć.

Kontrowersje budziła też swastyka pojawiająca się we wczesnych wydaniach jego książek. Wiele starych wydań książek Rudyarda Kiplinga ma swastykę wydrukowaną na okładkach wraz z wizerunkiem hinduskiego boga o głowie słonia – Ganeśi. W związku z tym od lat 30. XX wieku Kipling bywał posądzany o sprzyjanie nazistom – niesłusznie. Swastyka u Kiplinga nawiązuje bowiem do indyjskiego znaczenia tego znaku jako symbolu szczęścia i pomyślności. Pisarz używał swastyki w obu wersjach (prawo- i lewoskrętnej). Jednak jeszcze przed dojściem partii nazistowskiej do władzy kazał usunąć znak z matryc, by nie posądzano go o popieranie nazistów. Rok przed śmiercią, 6 maja 1935 roku, wygłosił mowę w The Royal Society of St George, ostrzegając przed niebezpieczeństwem, jakie stanowią nazistowskie Niemcy dla Wielkiej Brytanii.

Duży wpływ Kiplinga na kulturę popularną utrzymywał się nawet w okresach, gdy był ostro krytykowany. Przykładem może być rola, jaką odegrał w rozwoju fantastyki naukowej w późnych latach 30. XX wieku. Wpływ Kiplinga na ten gatunek podkreślali John Campbell oraz Robert A. Heinlein. Campbell opisywał Kiplinga jako „pierwszego nowożytnego pisarza science fiction”, a Heinlein zapożyczył od niego technikę niebezpośredniego ukazywania świata, polegającą na podkreślaniu cudzego punktu widzenia i eksponowaniu języka postaci. Technikę tę u Kiplinga można z łatwością dostrzec w With the Night Mail (1905) oraz Proste jak D.R.U.T. (As Easy As A. B. C,1912; wyd. polskie w zbiorze Zaginiony legion, 1987). Oba utwory osadzone zostały w XXI wieku, we wszechświecie kontrolowanym przez fikcyjną organizację nadzorującą ruch powietrzny. Kipling stosował technikę niebezpośredniego ukazywania, pisząc o indyjskich realiach nieznanych angielskim czytelnikom, a w pełni rozwinął ją w powieści Kim, która zainspirowała Citizen of the Galaxy Heinleina.

W literaturze fantastyczno-naukowej częste są odwołania do Kiplinga, zwłaszcza wśród pisarzy „złotego wieku”, takich jak Poul Anderson. Można je zauważyć także dzisiaj, np. w powieściach Davida Webera i Johna Ringo. S-f wciąż odzwierciedla wiele z wartości, którym hołdował Kipling: podtrzymywanie tradycji literatury dziecięcej w tonie moralizatorsko-dydaktycznym, upodobanie do militarnej przygody z elementami bildungsroman, umieszczenie bohaterów w egzotycznym otoczeniu i zachwalanie zaradności połączonej z indywidualizmem i nieufnością do władzy.

Rudyard Kipling urodził się 30 grudnia 1865 w Bombaju, w Indiach Brytyjskich. Jego rodzicami byli Alice Kipling (z domu MacDonald) i John Lockwood Kipling. Ojciec, rzeźbiarz i projektant ceramiki, piastował stanowisko dziekana w nowo powstałej Szkole Sztuk Pięknych imienia sir Jamsetji Jejeebhoyata w Bombaju, w której wykładał wzajemne związki rzeźby i architektury. Alice Kipling była jedną z czterech nadzwyczajnych wiktoriańskich sióstr; choć panny MacDonald pochodziły z niezbyt zamożnej, prowincjonalnej rodziny, związały swoje życie ze sławnymi mężczyznami: mężem ciotki Kiplinga, Georgy, był malarz Edward Burne-Jones, drugiej ciotki, Agnes – malarz Edward Poynter, a syn trzeciej, Stanley Baldwin, był trzykrotnym premierem Wielkiej Brytanii z ramienia Partii Konserwatywnej. Tę pełną życia kobietę przyszły wicekról Indii scharakteryzował słowami: Nuda i pani Kipling nie mogą przebywać w tym samym pokoju.

Imię Kiplinga pochodzi od jeziora Rudyard w wiejskim regionie Staffordshire w Anglii; jego rodzice przebywali nad tym jeziorem jeszcze w czasach przedmałżeńskich i, urzeczeni jego pięknem, nazwali tak swoje pierwsze dziecko. W miejscu narodzin Kiplinga – miasteczku uniwersyteckim Instytutu Sztuki Użytkowej w Bombaju – wciąż stoi dom przez wiele lat służący jako mieszkanie dziekana. Bombajski historyk Foy Nissen zauważa jednak, że choć tabliczka na budynku stwierdza, iż jest to miejsce narodzin pisarza, to oryginalny dom rozebrano wiele lat temu, a w jego miejscu zbudowano nowy. Tamten drewniany parterowy dom był pusty i zamknięty przez lata.

O Bombaju, swoim rodzinnym mieście Kipling napisał:

Mother of Cities to me,
For I was born in her gate,
Between the palms and the sea,
Where the world-end steamers wait.           

Dla mnie to Matka Miast,
Gdyż urodziłem się za jej bramą,
Między palmami a morzem,
Gdzie parowce z krańca świata czekają.

Według Bernice’a M. Murphy’ego: rodzice Kiplinga uważali się za Anglohindusów (tak w XIX wieku nazywano brytyjskich obywateli mieszkających w Indiach) i tak również określał się Rudyard, mimo że większość życia spędził w innych krajach. Problem tożsamości i przynależności państwowej stał się ważnym motywem jego książek. Siedemdziesięcioletni Kipling napisał o tej dwoistości:

W ciepłe popołudnia, przed pójściem spać, ona (portugalska ayah, czyli niania), lub meata (hinduski opiekun) opowiadali nam różne baśnie i nucili niezapomniane hinduskie piosenki, a po przebraniu posyłali nas do jadalni z zastrzeżeniem: „Mówcie teraz do taty i mamy po angielsku”. Więc mówiliśmy „po angielsku”, niepewnie tłumacząc miejscowe idiomy, w których myśleliśmy i śniliśmy.
– Rudyard Kipling, Something of myself (1937 r.)

Spędzony w Bombaju czas, w którym dla Kiplinga wszystko było „jasnym światłem lub ciemnością”, skończył się, gdy przyszły pisarz miał sześć lat. Zgodnie z tradycją panującą w Indiach Brytyjskich, on i jego trzyletnia siostra Alice (Trix) zostali wysłani do Anglii – w tym przypadku do Southsea koło Portsmouth – gdzie zajęło się nimi małżeństwo Holloway, przyjmujące potomstwo Brytyjczyków mieszkających w Indiach. Dwójka dzieci miała mieszkać w ich domu, Lorne Lodge, przez kolejne sześć lat. W swojej autobiografii Kipling wspominał ten czas ze zgrozą i ironicznie rozważał, czy połączenie okrucieństwa i zaniedbania, jakiego doświadczył z rąk pani Holloway, mogło przyspieszyć rozwój jego talentu literackiego:

Jeśli przesłuchuje się siedmio- czy ośmiolatka na temat rzeczy, które robił w danym dniu (zwłaszcza gdy chce iść spać), będzie skutecznie zaprzeczał sam sobie. Jeśli każde takie zaprzeczenie uznane zostaje za kłamstwo i wypominane w porze śniadania, życie nie jest proste. Widziałem już znęcanie się, ale to była zaplanowana tortura – także w zakresie religii i nauki. Jednak dzięki temu nauczyłem się zważać na kłamstwa, których wkrótce musiałem używać, a to, jak sądzę, jest podstawą literackiego wysiłku.
– Rudyard Kipling, Something of myself

Siostrze Kiplinga w Lorne Lodge wiodło się lepiej, gdyż pani Holloway najwyraźniej sądziła, że Trix kiedyś wyjdzie za jej syna. Dzieci miały na szczęście krewnych w Anglii, do których mogły się udać. Co roku spędzały miesiąc w porze Bożego Narodzenia u ciotki Georgy i jej męża w The Grange, ich posiadłości w Fulham koło Londynu. Ten dom Kipling nazywał „rajem, który zaiste mnie ocalił”. Wiosną 1877 roku Alice Kipling powróciła z Indii i zabrała dzieci z Lorne Lodge.

Wiele, wiele razy moja ukochana Ciotka pytała, dlaczego nigdy nikomu nie powiedziałem, jak byłem traktowany. Dzieci mówią niewiele więcej niż zwierzęta, gdyż akceptują to, co je spotyka jako odwiecznie ustanowione. Ponadto, źle traktowane dzieci mają wyraźną wizję tego, co może je spotkać w przypadku, gdy wyjawią sekrety domu-więzienia, nim go opuszczą.
– Rudyard Kipling, Something of myself

W styczniu 1878 roku Kipling podjął naukę w United Services College, w Westward Ho! w Devon, szkole powstałej kilka lat wcześniej, by przygotowywać chłopców do akademii wojskowej. Początkowo było mu tam trudno, ale później zawarł w niej wiele gorących przyjaźni. W tym czasie zakochał się w Florence Garrard, współlokatorce Trix w Southsea (do którego Trix powróciła). Florence była pierwowzorem egoistycznej Maisie z pierwszej powieści Kiplinga Światło, które zagasło (1891). Pod koniec pobytu Kiplinga w szkole stwierdzono, że nie jest dostatecznie uzdolniony, by dostać stypendium na Uniwersytecie Oksfordzkim, a jego rodzice nie mieli dość pieniędzy, by sfinansować naukę; zatem Lockwood Kipling znalazł dla syna pracę w Lahaur (obecnie w Pakistanie). Kipling został pomocnikiem wydawcy małej, lokalnej gazety Civil & Military Gazette. Wyruszył do Indii 20 września 1882 roku i dotarł do Bombaju 18 października.

Tak więc, w wieku 16 lat i 9 miesięcy, lecz wyglądając na parę lat więcej, z zapuszczonymi bokobrodami, które zgorszona Matka nakazała mi zgolić w ciągu godziny po powrocie, znalazłem się w Bombaju, gdzie się urodziłem, pośród widoków i zapachów, które sprawiły, że przypomniałem sobie miejscowe słowa, choć ich znaczeń nie znałem. Inni urodzeni w Indiach chłopcy powiedzieli mi, że oni także mieli takie doznania. Jeszcze trzy czy cztery dni podróży koleją do Lahaur, gdzie mieszkała rodzina. Potem lata spędzone w Anglii odeszły i chyba nigdy już nie powróciły z równą siłą.
– Rudyard Kipling, Something of myself

Civil and Military Gazette w Lahaur, którą Kipling zwykł nazywać „pierwszą panią i prawdziwą miłością”, ukazywała się sześć dni w tygodniu przez cały rok z wyjątkiem jednodniowych przerw na Boże Narodzenie i Wielkanoc. Kipling ciężko pracował wraz z wydawcą, Stephenem Wheelerem, lecz jego potrzeba pisania nadal była niezaspokojona. W 1886 roku opublikował swój pierwszy zbiór wierszy, Departmental Ditties. W tym samym roku zmienili się wydawcy gazety. Kay Robinson, nowy wydawca, pozwolił mu na większą swobodę twórczą i zlecił pisanie opowiadań.

Tymczasem, latem 1883 roku, Kipling odwiedził po raz pierwszy Shimlę, letnią stolicę Indii Brytyjskich. W tym czasie było już utrwaloną praktyką wicekróla Indii i rządu, by przenosić się tam na sześć miesięcy. Miasto stawało się wtedy „centrum władzy, a także przyjemności”. Rodzina pisarza gościła już wcześniej w Shimli, a Lockwood Kipling dostał zlecenie zaprojektowania fresków w tamtejszym Kościele Chrystusa. Kipling powracał do Shimli na swoje coroczne wakacje w latach 1885-1888, a miasto stało się scenerią wielu opowiadań, które napisał dla Gazette.

Po powrocie do Lahaur, w Gazette między listopadem 1886 a czerwcem 1887 roku ukazało się około 39 opowiadań Kiplinga. Większość z nich została zebrana w Gawędach spod Himalajów, pierwszym zbiorze prozy pisarza, opublikowanym w Kalkucie w styczniu 1888, miesiąc po jego dwudziestych drugich urodzinach. Pobyt Kiplinga w Lahaur zakończył się w listopadzie 1887. Pisarz został przeniesiony do znacznie większej siostrzanej gazety The Pioneer w Allahabadzie. Nadal jednak pracował intensywnie i w ciągu kolejnego roku opublikował sześć zbiorów opowiadań: Soldiers Three, The Story of the Gadsbys, In Black and White, Under the Deodars, The Phantom Rickshaw oraz Wee Willie Winkie. W sumie było to 41 opowiadań, niektóre dość obszerne. Dodatkowo, jako specjalny korespondent „The Pioneer” w zachodnich Indiach, napisał wiele krótkich relacji, które później zebrano w Letters of Marque i wydano w From Sea to Sea and Other Sketches, Letters of Travel (polskie wydanie pod tytułem Od morza do morza).

Na początku 1889 roku, w wyniku sporu, wydawca The Pioneer zwolnił Kiplinga. Pisarz odstąpił prawa do swoich sześciu tomów opowiadań za 200 funtów i niewielkie tantiemy, a ponadto sprzedał Gawędy za 50 funtów. Dodatkowo z The Pioneer otrzymał sześciomiesięczną pensję jako odprawę. Postanowił, że wykorzysta te pieniądze, by udać się do Londynu, który był wtedy centrum literackiego świata Imperium Brytyjskiego.

9 marca 1889 roku Kipling opuścił Indie. Wyprawił się najpierw do San Francisco, podróżując przez Rangun, Singapur, Hongkong i Japonię (Listy z Japonii ukazały się w przekładzie Mariana Polońskiego). Następnie przemierzył Stany Zjednoczone, pisząc artykuły dla The Pioneer, które również zostały zebrane w From Sea to Sea and Other Sketches, Letters of Travel. Podróż rozpoczął w San Francisco, później udał się do Portland i Seattle. Następnie odwiedził Victorię i Vancouver w Kanadzie. Ponownie w Stanach Zjednoczonych, podróżował przez Park Narodowy Yellowstone, Salt Lake City, Omaha, Chicago, Beaver w Pensylwanii nad rzeką Ohio, gdzie odwiedził rodzinę Hillów. Później wspólnie wyruszyli do Chautauqua, Niagary, Toronto, Waszyngtonu, Nowego Jorku i Bostonu[18]. W czasie tych podróży spotkał w Elmira Marka Twaina, który wzbudził w nim duży szacunek. Następnie Kipling przebył Atlantyk i w październiku 1889 roku dotarł do Liverpoolu. Wkrótce zadebiutował w świecie literackim Londynu, a jego prace oceniono życzliwie.

W Londynie wiele opowiadań Kiplinga zostało przyjętych do druku przez różnych wydawców. W ciągu kolejnych dwóch lat Kipling wydał powieść Światło, które zagasło (dramatyczną opowieść o ślepnącym malarzu), przeżył załamanie nerwowe oraz poznał amerykańskiego pisarza i przedstawiciela wydawnictwa, Wolcotta Balestiera, z którym wspólnie pracował nad powieścią The Naulahka (o tytule z błędem w pisowni). W 1891 roku, za radą lekarzy, Kipling wyprawił się w kolejną podróż, odwiedzając Południową Afrykę, Australię, Nową Zelandię i ponownie Indie. Jednakże porzucił plan spędzenia świąt z rodziną w Indiach, gdy dowiedział się o nagłej śmierci Wolcotta Balestiera, spowodowanej durem brzusznym. Postanowił natychmiast powrócić do Londynu, a przed powrotem wysłał telegram, w którym oświadczał się siostrze Wolcotta, Caroline (Carrie) Balestier, którą poznał rok wcześniej i z którą najwyraźniej miał romans[8]. Oświadczyny zostały przyjęte. Tymczasem, pod koniec 1891 roku, wydano w Londynie Life’s Handicap, zbiór opowiadań o Brytyjczykach w Indiach.

18 stycznia 1892 roku Carrie Balestier, mająca wówczas 29 lat, i 26-letni Rudyard Kipling wzięli ślub w Londynie, w szczytowym momencie epidemii grypy, gdy przedsiębiorcom pogrzebowym brakowało czarnych koni i zmarli musieli się zadowolić gniadymi. Uroczystość odbyła się w All Souls Church, a pannę młodą prowadził do ślubu Henry James.

Nowożeńcy rozpoczęli podróż poślubną wyjazdem do Stanów Zjednoczonych, między innymi odwiedzając posiadłość rodziny Carrie Balestier koło Brattleboro w Vermont, a następnie wyruszyli do Japonii. Gdy przybyli do Yokohamy, dowiedzieli się, że ich bank, The New Oriental Banking Corporation, zbankrutował.

Spokojnie przyjmując stratę, powrócili do Stanów Zjednoczonych. Carrie zaszła w tym czasie w pierwszą ciążę. Wynajęli mały domek na farmie pod Brattleboro za 10 dolarów miesięcznie.

Urządziliśmy go skromnie, wynajmując meble i sprzęty na czas określony. Kupiliśmy ogromny piec, z drugiej lub trzeciej ręki, który zamontowaliśmy w piwnicy. Wywierciliśmy pokaźne otwory w cienkich stropach, by pomieścić jego ośmiocalową blaszaną rurę (dlaczego nie spłonęliśmy w łóżkach w czasie zimy, do dziś nie rozumiem). Byliśmy przy tym niezwykle i samolubnie zadowoleni.
– Rudyard Kipling, Something of myself

W tym domu, noszącym nazwę Bliss Cottage, przyszło na świat ich pierwsze dziecko, Josephine, przy trzech stopach śniegu, w nocy 29 grudnia 1892. Urodziny jej matki wypadały 31, a moje 30 tego samego miesiąca, więc pogratulowaliśmy jej wyczucia … Również w tym domu narodziły się pierwsze fragmenty Księgi dżungli:

Moja pracownia w Bliss Cottage miała siedem stóp na osiem, a od grudnia do kwietnia śnieg leżał równo z parapetem. Tak się złożyło, że napisałem opowieść o indyjskiej puszczy i chłopcu wychowanym przez wilki. W bezruchu i marazmie zimy ’92 jakieś wspomnienia Masońskich Lwów z dziecięcej gazetki i zdanie z Nada the Lily Henry’ego Ridera Haggarda połączyły się z echem tej historii. Zapamiętałem główny pomysł, pióro poszło w ruch i zobaczyłem, jak zapisuje dzieje Mowgliego i zwierząt. Te opowieści przybrały później rozmiary obu Ksiąg dżungli.
– Rudyard Kipling, Something of myself

Po przyjściu na świat Josephine, Bliss Cottage stało się za małe i ostatecznie małżeństwo kupiło ziemię – 10 akrów kamienistego stoku z widokiem na rzekę Connecticut – od brata Carrie, Beatty’ego Balestiera. Wybudowali tam własny dom. Kipling nazwał go Naulakha na cześć Wolcotta i ich współpracy. Tym razem w pisowni nie było błędu (Naulakha, w hindi oznaczająca dosłownie „dziewięć lakhi” (lub 900.000 rupii), była nazwą legendarnych naszyjników noszonych przez królowe z północnohinduskich baśni). Dom nadal stoi przy Kipling Road, trzy mile na północ od Brattleboro; duży, odosobniony, ciemnozielony, z dachem i bocznymi ścianami krytymi gontem. Kipling zwał go „okrętem”, który zapewniał mu „światło słoneczne i pokój umysłu”.

Odosobnienie w Vermont w połączeniu z „rozsądnym, czystym życiem” sprawiło, że Kipling był odkrywczy i chętny do pracy. W okresie czterech lat napisał, oprócz Ksiąg dżungli, zbiór opowiadań The Day’s Work, powieść Kapitanowie zuchy i wiele wierszy zawartych między innymi w tomie The Seven Seas. Zbiór Barrack-Room Ballads, pierwotnie wydany głównie własnym sumptem w roku 1890, zawierający utwory Mandalay i Gunga Din, został wznowiony w marcu 1892 roku. Największą przyjemność sprawiła mu praca nad Księgami dżungli – obie świadczą o wielkiej wyobraźni – i korespondencja z licznymi dziećmi, piszącymi do niego po ich przeczytaniu.

Życie w Naulakha czasami przerywały wizyty gości, w tym ojca pisarza, który przyjechał w odwiedziny wkrótce po przejściu na emeryturę w 1893 roku. Pojawił się także brytyjski pisarz Arthur Conan Doyle, który zabrał ze sobą kije golfowe, został na dwa dni i udzielił Kiplingowi lekcji gry. Kipling polubił golfa. Czasami grywał z miejscowym pastorem, a nawet korzystał z pomalowanych na czerwono piłeczek, gdy ziemia pokryła się śniegiem. Jednak pomysł gry w mroźna pogodę nie okazał się zbyt udany, ponieważ piłeczka swobodnie śmigała po śniegu i mogła ześlizgnąć się dwie mile w dół stoku do rzeki Connecticut. Wszystkie świadectwa potwierdzają, że Kipling uwielbiał przebywać na świeżym powietrzu, zwłaszcza gdy w Vermont można było podziwiać nadchodzącą jesień.

W lutym 1896 roku urodziła się ich druga córka, Elsie. W tym czasie, według kilku biografów, małżeństwo Kiplingów nie było już równie radosne i spontaniczne jak niegdyś. Choć na zawsze pozostali sobie wierni, ich związek popadł w rutynę. W liście pisanym do przyjaciela, który zaręczył się w tym okresie, 29-letni Kipling podzielił się ponurym spostrzeżeniem: małżeństwo uczy głównie trudnych cnót takich jak pokora, powściągliwość, porządek i przezorność.

Kiplingowie mogliby mieszkać w Vermont do końca życia, gdyby nie dwa wydarzenia – jedno polityczne, drugie spowodowane kłótnią w rodzinie – które zmusiły ich do pospiesznego wyjazdu. Na początku lat 90. XIX wieku Wielka Brytania i Wenezuela nadal spierały się o granice Gujany Brytyjskiej. W 1895 roku nowy amerykański sekretarz stanu Richard Olney zaognił konflikt uznając, że Stany Zjednoczone powinny być w tej sprawie arbitrem. Mimo że ostatecznie kryzys przekształcił się w zgodną współpracę, Kipling był zaniepokojony antybrytyjskimi nastrojami w Stanach, zwłaszcza w prasie. Napisał w liście, że czuł jakby celowano w niego karafką podczas obiadu w gronie przyjaciół. W styczniu 1896 roku postanowił, że czas szukać szczęścia w innym miejscu.

Ale szalę przechyliła prawdopodobnie awantura w rodzinie. Od jakiegoś czasu relacje między Carrie i jej bratem Beattym Balestierem były napięte z powodu jego alkoholizmu i długów. W maju 1896 roku pijany Beatty zaczepił Kiplinga na ulicy i zaczął mu grozić. Incydent doprowadził ostatecznie do aresztowania Beatty’ego, ale podczas kolejnego szeroko komentowanego przesłuchania, bardzo ucierpiała prywatność pisarza. W czerwcu 1896 roku, tydzień przed rozpoczęciem kolejnej rozprawy, Kiplingowie w pośpiechu spakowali się i na dobre opuścili Stany Zjednoczone.

Po powrocie do Anglii, we wrześniu 1896 roku, Kiplingowie zamieszkali w Torquay na obrzeżu Devon, w domu z widokiem na morze. Mimo że nowa siedziba nie przypadła pisarzowi do gustu, w dalszym ciągu wiele tworzył i udzielał się towarzysko. Był teraz sławny i coraz częściej umieszczał w swoich utworach aluzje polityczne. Rozpoczął także prace nad dwoma wierszami: Hymn skruchy (Recessional, 1897) i The White Man’s Burden (Brzemię Białego Człowieka, 1899), których wydanie wywołało liczne kontrowersje. Postrzegane przez niektórych jako wiernopoddańcze hymny ku czci rosnącego w siłę mocarstwa, utrzymane w duchu epoki wiktoriańskiej, przez innych zostały uznane za propagandę cynicznego imperializmu i towarzyszących mu rasistowskich poglądów; jeszcze inni widzieli w nich ironię i ostrzeżenie przed imperialistyczną ekspansją.

Take up the White Man’s burden-
Send forth the best ye breed-
Go, bind your sons to exile
To serve your captives’ need;
To wait, in heavy harness,
On fluttered folk and wild-
Your new-caught sullen peoples,
Half devil and half child.
       
Podejmijcie brzemię Białego Człowieka,
Wyślijcie najlepszych, jakich spłodziliście,
Skażcie własnych synów na wygnanie,
By zadowalali waszych niewolników;
By obsługiwali w ciężkim jarzmie,
Niespokojne i dzikie,
Posępne ludy, któreście niedawno podbili,
W połowie diabły, w połowie dzieci.

Kipling w czasie spędzonym w Torquay napisał także Stalky’ego i spółkę, zbiór inicjacyjnych opowieści z czasów szkolnych, nawiązujący do doświadczeń z United Services College w Westward Ho!. W jednej z postaci sportretował siebie. Ponoć Kipling uwielbiał czytać na głos te historie w rodzinnym gronie i często serdecznie śmiał się z własnych żartów.

Na początku 1898 roku pisarz z rodziną wybrał się do Południowej Afryki na zimowy urlop, w ten sposób rozpoczynając tradycję, która trwała do 1908 roku. Kipling, uznany od niedawna za piewcę imperium, został ciepło przyjęty przez grupę najbardziej znaczących polityków Kolonii Przylądkowej, w tym Cecila Rhodesa, Alfreda Milnera i Leandera Starra Jamesona. Po powrocie do Anglii pisał wiersze wspierające brytyjski czyn zbrojny w wojnie burskiej, a podczas kolejnej wizyty w Południowej Afryce pomógł w założeniu gazety The Friend dla brytyjskich oddziałów w Bloemfontein, nowo podbitej stolicy Wolnego Państwa Oranii. Jego dziennikarska praca trwała zaledwie dwa tygodnie, ale była pierwszym po dziesięciu latach powrotem do redakcji.

Kipling rozpoczął zbieranie materiałów do kolejnej opowieści, (Takie sobie bajeczki), która także stała się klasyką literatury dziecięcej. Powieść Kim, przez wielu krytyków uważana za najwybitniejszą, ukazała się w roku 1901. Jest to malownicza panorama Indii z chłopięcym bohaterem i trzymającym w napięciu wątkiem szpiegowskim.

W czasie wizyty w Ameryce w roku 1899, Kipling i jego starsza córka zachorowali na zapalenie płuc. Josephine zmarła.

W zakresie publicystyki Kipling zaangażował się w dyskusję nad układem sił między brytyjską a niemiecką marynarką wojenną, wydając w roku 1898 serię artykułów, które zebrano pod wspólnym tytułem A Fleet in Being.

Szczyt popularności Kiplinga przypadł na pierwszą dekadę XX wieku. W 1907 został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. W laudacji podano: W uznaniu dla przenikliwości, oryginalnej wyobraźni, męskich idei i niezwykłego talentu narratorskiego, które charakteryzują twórczość tego światowej sławy autora. Na ceremonii wręczania nagród w Sztokholmie 10 grudnia 1907 sekretarz Akademii Szwedzkiej, C.D. af Wirsén, oddał hołd zarówno Kiplingowi, jak i trzem wiekom angielskiej literatury:

Akademia Szwedzka, wyróżniając Rudyarda Kiplinga Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury, pragnie złożyć hołd literaturze angielskiej, tak bogatej w rozliczne wspaniałości, oraz największemu geniuszowi narracji, jakiego dał nam ten kraj w naszych czasach.
– C.D. af Wirsén, przemówienie

W Sztokholmie Kipling zrezygnował z wygłoszenia zwyczajowego wykładu. Wkrótce otrzymał tytuły doktora honoris causa uniwersytetów w Oxfordzie, Cambridge, Edynburgu i Paryżu.

Po odebraniu Nagrody Nobla wydał jeszcze dwa zbiory opowiadań przeplatanych wierszami: Puk z Pukowej Górki (1906), a zwłaszcza Rewards and Fairies (1910) z utworem If-, który w sondażu przeprowadzonym w 1995 przez BBC okazał się ulubionym wierszem Brytyjczyków. Ta zachęta do samokontroli i stoicyzmu jest prawdopodobnie najbardziej znanym wierszem Kiplinga.

Pisarz sympatyzował z częścią irlandzkich unionistów sprzeciwiających się wszelkim ruchom niepodległościowym. W 1912 roku napisał wiersz Ulster, upamiętniający podpisanie porozumienia ulsterskiego 28 września 1912.

Kiplinga kojarzono z ekspansywnym i konserwatywnym nastawieniem europejskiej cywilizacji końca XIX wieku, toteż zmierzch jego popularności w okresie I wojny światowej był nieunikniony. Doświadczył wtedy również osobistej tragedii: jego jedyny syn, John, zginął w 1915 roku w bitwie o Loos-en-Gohelle. Śmierć syna skomentował dwuwierszem: Jeśli spytają, czemu śmierć już włada nami,/ Odpowiedz: Bo ojcowie ich byli kłamcami. Prawdopodobnie te słowa skrywają poczucie winy pisarza, który dzięki protekcji umieścił syna w Gwardii Irlandzkiej mimo jego znacznej krótkowzroczności.

Zapewne wskutek tej tragedii Kipling przyłączył się do organizacji dbającej o brytyjskie cmentarze, które do dziś można odnaleźć wzdłuż byłego Frontu Zachodniego i we wszystkich miejscach, gdzie polegli brytyjscy żołnierze. To Kipling wybrał biblijną frazę Their Name Liveth For Evermore (Ich imię żyje wiecznie) znajdującą się na tablicach pamiątkowych przy grobach poległych. Napisał także dwutomową historię Gwardii Irlandzkiej, wydaną w 1923 roku, a jego poruszające opowiadanie The Gardener (Ogrodnik), przedstawia wizyty na cmentarzach wojennych.

Wraz ze wzrostem popularności samochodów, Kipling zaczął publikować w brytyjskiej prasie artykuły związane z motoryzacją, pisząc entuzjastycznie o swoich podróżach wokół Anglii oraz za granicą, mimo że zwykle jeździł z szoferem. W 1922 roku został poproszony przez profesora inżynierii lądowej z uniwersytetu w Toronto o napisanie uroczystego ślubowania oraz mowy do absolwentów uczelni. Oba te teksty zostały formalnie zatytułowane The Ritual of the Calling of an Engineer. Dziś absolwentom inżynierii z całej Kanady podczas ceremonii pożegnalnej ofiarowuje się żelazny pierścień – symbol zobowiązań wobec społeczeństwa. Tego samego roku pisarz został rektorem St. Andrews University w Szkocji. Stanowisko to piastował do 1925 roku.

Kipling pisał aż do wczesnych lat trzydziestych, ale znacznie wolniej i już bez większych sukcesów. Zmarł w wyniku krwotoku po perforacji wrzodu dwunastnicy 18 stycznia 1936 roku, dwa dni przed swoim przyjacielem Jerzym V, w wieku 70 lat. (O śmierci pisarza przedwcześnie doniosła jedna z gazet, do której Kipling napisał: Właśnie przeczytałem, że nie żyję. Nie zapomnijcie, proszę, usunąć mnie z listy prenumeratorów).

Prochy Rudyarda Kiplinga pogrzebano w Zakątku Poetów, części Opactwa Westminsterskiego, gdzie pochowano i upamiętniono wielu literatów.

Po śmierci Kiplinga jego twórczość stopniowo popadała w zapomnienie. W nowej poezji często odrzucano rymy i regularne metrum, a wraz z upadkiem europejskiego systemu kolonialnego, dzieła Kiplinga straciły na aktualności. Wielu krytyków uważa, że mimo bezdyskusyjnego kunsztu pisarza, jego utwory były jedynie ilustracją przebrzmiałych poglądów. Zwracają oni uwagę na wizerunek hinduskich bohaterów widzianych wyłącznie oczami kolonistów i sugestię, że ludy kolonii nie zdołają przetrwać bez pomocy Europejczyków. Jednak niezmienną popularnością cieszą się utwory Kiplinga skierowane do dzieci i młodzieży.

Robert Baden-Powell, założyciel skautingu, użył wielu motywów z Księgi dżungli oraz Kima, tworząc ruch dla najmłodszych – „Wilczęta”. Już sama nazwa jest aluzją do przybranej wilczej rodziny Mowgliego, ponadto wódz nosi imię Akeli, jak przywódca watahy z Seoni.

We współczesnych Indiach pisarz traktowany jest niechętnie za sprawą zdecydowanego imperialistycznego wydźwięku swoich utworów, zwłaszcza powstałych przed I wojną światową. Jego książki – z wyjątkiem opowiadań dla dzieci – są często demonstracyjnie pomijane w programach nauczania literatury angielskiej w szkołach i na uniwersytetach. Niektórzy krytycy broniący Kiplinga podkreślają, że oczywisty rasizm w jego utworach przejawiają postacie fikcyjne, a nie on sam, co pozwala na dokładniejsze scharakteryzowanie bohaterów (Gunga Din).

Mimo dyskusyjnych kwestii rasowych i zmian w standardach literackich, poezja Kiplinga nie przestaje być popularna wśród tych, którzy dostrzegają jej „wigor i biegłość”. Cenił go nawet T. S. Eliot, który redagował wybór jego wierszy (1943), mimo że komentował: Kipling potrafił czasami pisać poezję. Choć może tylko przez przypadek! Opowiadania dla dorosłych również bywają chwalone przez tak różnych pisarzy jak Poul Anderson, Jorge Luis Borges i George Orwell.

Księgę dżungli wielokrotnie ekranizowano. Popularną adaptację stworzył reżyser Zoltan Korda (1942). Duży sukces odniosła również wersja animowana z wytwórni Walta Disneya (1967). Do historii kina przeszła też ekranizacja opowiadania The Man Who Would Be King (wyświetlana w Polsce pod tytułem Człowiek, który chciał być królem), dokonana w roku 1975 przez Johna Hustona.

Po śmierci żony Kiplinga w 1939 roku jego dom „Bateman’s” w Burwash w East Sussex został przekazany National Trust (organizacji zajmującej się dziedzictwem kulturowym). Założono w nim muzeum poświęcone autorowi. Elsie, jedyna z trójki jego dzieci, która osiągnęła pełnoletność, zmarła bezpotomnie w 1976 roku. Wszystkie prawa autorskie przekazała również do National Trust. W Wielkiej Brytanii działa prężnie Kipling Society. Wydanie zbiorowe dzieł pisarza (Complete Works, 1937-39) obejmuje 35 tomów.

Źródło: Wikipedia.org