Filozof Empedokles z Akragas (494–434 p.n.e.) to twórca popularnej w starożytnych kulturach teorii, że wszechświat powstał z występujących w czterech stanach skupienia podstawowych pierwiastków (żywiołów): ziemi, powietrza, ognia i wody. Są to elementy nieprzemijające i wieczne, które łączą się z sobą i rozłączają pod wpływem przeciwstawnych sił, zwanych przez filozofa „miłością” i „niezgodą”. Podlegające potężnym mocom żywioły w różnym stopniu i natężeniu wpływają na zmysły człowieka, naturę i etapy jego życia. Człowiek, zbudowany z tych samych żywiołów, jest integralną częścią wszechświata.

Powieść Elif Shafak to baśń i barwna alegoria życia. Pełna symboli i ukrytych znaczeń, zawierająca oprócz odniesień do filozofii Empedoklesa także wątki mistyczne. Mistycyzm jest wywodzącym się z cywilizacji i tradycji i Wschodu nurtem w kulturze, który eksponuje wartość duchowego kontaktu człowieka z bóstwami, siłami wyższymi i naturą. W konsekwencji – na kartach powieści Shafak pojawiają się elementy świata nierzeczywistego i niematerialnego: zjawy, duchy, dżinny i demony, bohaterów zaś nawiedzają prorocze sny i objawienia.

Autorka podzieliła tekst na cztery części, przyporządkowując przedstawioną historię podstawowym żywiołom i odzwierciedlając ich naturę w losach bohaterów.

Żywioł ziemi to historia chłopca, który opuszcza rodzinny dom i próbuje odnaleźć się w klasztorze derwiszów. Ziemia to nagroda za trud i znój, ale także głód, gdy zima nie chce odejść. Ziemia to miejsce, które po śmierci jednakowo przyjmie ciało grzesznika, łotra, nieszczęśliwego kochanka czy świętego… Żywioł powietrza to historia dzielnicy Stambułu, której mieszkańcy byli tak dumni z własnych cech i urody, że nie zawierali związków małżeńskich z obcymi. Sprzeniewierzyli się jednak duchowi swego dobroczyńcy i utracili przychylność i opiekę. Dobry los odwrócił się od nich. Powietrze to zmienność… Żywioł ognia to historia sekretnej księgi, która stała się przedmiotem pożądania i nieszczęścia. To także dzieje niespełnionej miłości, a dla kogoś innego – odnalezienie bratniej duszy. Ogień to pożar, a także trawiący płomień miłości i pożądania…Wreszcie żywioł wody to historia ułomnej, osieroconej dziewczynki, która nauczyła się nienawiści i pogardy dla ludzi i potrafiła podsycać swój gniew. Czasem powstrzymywała go i uciszała, a czasem zalewał ją nieujarzmioną falą. Woda to niepohamowanie…

Sufi – napisana poetyckim językiem powieść o szkatułkowej budowie, zawierająca kwieciste metafory, fragmenty wierszy i poematów, pełna jest ozdobników i ornamentów. Każda część to kolejny fragment baśni, a losy przedstawianych bohaterów i bohaterek są nowymi elementami mozaiki. Czasem mamy wrażenie, że motywy nazbyt oddalają się od zasadniczego wątku, kluczą i meandrują, by nagle powrócić do głównego nurtu. Motywem przewodnim są losy chłopca, który nie może pogodzić się ze swoją podwójną naturą. Nie zagrzewa miejsca w domu rodzinnym ani w przyjaznym klasztorze, udaje się w podróż do Stambułu – miasta pełnego sprzeczności. Tu los zatoczy krąg, a chłopiec odnajdzie swoje przeznaczenie. Czy przestanie walczyć z naturą i pojedna się z wszechświatem?

Czytelnik przekonuje się, że najtrudniejszą podróżą jest ta, którą trzeba podjąć, by poznać siebie; najboleśniejszym doświadczeniem jest zaś przekraczanie własnych ograniczeń.

Autorka: Elif Shafak
Tytuł: Sufi
Wydawca: Literackie
Liczba stron: 332
ISBN: 978-83-08-05086-6
Data wydania:  kwiecień 2013
Kategoria: literatura piękna, proza obca

Autorka recenzji prowadzi blog o nazwie:  http://ksiazkioli.blogspot.com