Nie jest to zresztą pierwszy raz, kiedy wiosna zaczyna się „falstartem”. W XX wieku wiosna w strefie czasowej Polski rozpoczynała się zwykle 21 marca, jednak, w miarę przybliżania się końca stulecia, coraz częściej 20 marca. W 2011 roku pierwszy dzień wiosny przypadł jeszcze na 21 marca (godz. 00:21), zaś wszystkie kolejne do roku 2043 będą obchodzone wyłącznie 20 marca, a od 2044 roku – 19 albo 20 marca. Kolejny początek wiosny w dniu 21 marca nastąpi dopiero w roku 2102. Przyczyną tego zjawiska jest ruch punktu Barana związany z precesją ziemskiej osi rotacji.

Z powodu tej zmiany nawet Google w 2012 roku świętowały początek wiosny 20 marca; oto doodle, jakie się wówczas pojawiło na słynnej wyszukiwarce:

Początek wiosny był momentem bardzo ważnym w kulturze Słowian. 21 marca obchodzono na ziemiach słowiańskich tzw. Jare Święto (pierwszy dzień wiosny), zwane także Świętem Jaryły, Jarymi Godami. Obchody przypadały w czasie równonocy wiosennej (21 marca) lub w pierwszą niedzielę po równonocnej pełni Księżyca i odwoływały się do z symbolicznego przepędzenia zimy, a także powitania i przyjęcie wiosny oraz związanych z tym obrzędów magicznych (znanych z przedchrześcijańskiej kultury ludowej Słowian).

Wśród tych obrzędów najbardziej popularne było topienie Marzanny i… malowanie jajek – mających wnieść do domostw energię i radość życia oraz mających zapewnić urodzaj i powodzenie na cały nowy rozpoczynający się wiosną rok wegetacyjny. Dla współczesnych rodzimowierców słowiańskich święto to jest poświęcone szczególnie Matce Ziemi oraz związane z postacią bóstwa Jaryły. Święto ku czci odradzającego się życia (nawiązuje do świątecznego cyklu pożegnaniem zimy i powitaniem wiosny, sięgającego czasów pogańskich).

Marzan(n)a (inaczej: Mora, Morana, Morena, Marena, Śmiertka, Śmierć, Śmiercicha) była utożsamiana ze słowiańską boginią symbolizującą zimę i śmierć; przez część badaczy kultur słowiańskich uważana jest za demona. Jej imię wywodzone jest z praindoeuropejskiego rdzenia *mar-, *mor-, oznaczającego śmierć. Słowacka forma teonimu Ma(r)muriena sugeruje ewentualne związki z Marsem (Marmorem, Mamersem, Mamuriusem Veturiusem).

Śmierć Marzanny wraz z końcem zimy przeciwstawia ją symbolizującemu wiosnę Jaryle, który rodził się wraz z nadejściem wiosny (Święto Jaryły było obchodzone przez Słowian ze Wschodu między 23 a 27 kwietnia). Marzanna, jako odpowiednik Cerery*, została wraz z Dziewanną** wspomniana przez Jana Długosza jako bogini polska.

Marzanna to również nazwa dobrze nam znanej kukły przedstawiającej boginię, którą w rytualny sposób palono bądź topiono (bądź jedno i drugie na raz!) w czasie wiosennego święta Jarego, aby przywołać wiosnę. Zwyczaj ten, zakorzeniony w pogańskich obrzędach ofiarnych, miał zapewnić urodzaj w nadchodzącym roku. Zgodnie z opisanymi przez Jamesa Frazera zasadami magii sympatycznej wierzono, że zabicie postaci przedstawiającej boginię śmierci spowoduje jednocześnie usunięcie efektów przez nią wywołanych (zimy) i nadejście wiosny.

Kukłę wykonywano ze słomy, owijano białym płótnem, zdobiono wstążkami i koralami. Tradycja nakazywała, aby dziecięcy orszak, z marzanną i zielonymi gałązkami jałowca w dłoniach, obszedł wszystkie domy we wsi. Po drodze podtapiano marzannę w każdej wodzie, jaka się nadarzyła. Wieczorem kukłę przejmowała młodzież. W świetle zapalonych gałązek jałowca wyprowadzano marzannę ze wsi, podpalano i wrzucano do wody. Z topieniem Marzanny, również obecnie, związane są różne przesądy: nie wolno dotknąć pływającej w wodzie kukły, bo grozi to uschnięciem ręki, obejrzenie się za siebie w drodze powrotnej może spowodować chorobę, a potknięcie i upadek – śmierć w ciągu najbliższego roku.

Chrześcijaństwo próbowało zakazać tego starosłowiańskiego zwyczaju. W 1420 roku Synod Poznański nakazywał duchowieństwu: Nie dozwalajcie, aby w niedzielę odbywał się zabobonny zwyczaj wynoszenia jakiejś postaci, którą śmiercią nazywają i w kałuży topią. Rodzima tradycja okazała się jednak silniejsza. W konsekwencji na przełomie XVII i XVIII wieku próbowano tradycję topienia marzanny zastąpić (w środę przed Wielkanocą) zrzucaniem z wieży kościelnej kukły symbolizującej Judasza, co również zakończyło się niepowodzeniem. Obecnie obrzęd łączony jest z nastaniem kalendarzowej wiosny 21 marca lub z przypadającym na ten właśnie okres Jarym Świętem.

Maslenica z kolei to świąteczny cykl, który zachował się na Rusi od czasów pogańskich. Pierwotnie obchodzona była 21 marca, kojarzono ją z pożegnaniem zimy i powitaniem wiosny. Współcześnie przypada na siedem tygodni przed Wielkanocą; obchodzona m.in. w Rosji i na Białorusi. Kościół prawosławny przyjął ją (jak wiele świąt pogańskich), jako święto religijne.

Do momentu przyjęcia chrześcijaństwa Maslenica była obchodzona w dzień równonocy wiosennej, jako przygotowanie do Wielkiego Postu, pojednanie z bliźnimi i wybaczanie krzywd. W czasie trwającej tydzień Maslenicy należy się bawić i weselić, jeździć konno, na sankach i saniach, tańczyć w korowodzie wokół ognia (chcąc wyzwolić się od wszelkiego zła, należało ze sobą przynieść stare rzeczy, by spalić je na szczęście w ognisku), topić Marzannę, a przede wszystkim objadać blinami stanowiącymi symbol słońca i nadchodzącej wiosny (dawniej ludzie wierzyli, że razem z okrągłymi rumianymi plackami, tak podobnymi do słońca, zjadają cząstkę jego ciepła i potęgi).

Współczesną, lecz dobrze zakorzenioną i chętnie kultywowaną tradycją 21 marca jest Dzień Wagarowicza. Nie bez powodu przypada akurak na pożegnanie zimy -wagary nasilają się zwłaszcza w okresie wiosennym, a potęguje je ładna, słoneczna pogoda. Jest to związane z typowym dla większości ludzi mieszkających w strefie klimatu umiarkowanego rozprężeniem wiosennym i ogromną chęcią przebywania na świeżym powietrzu w miejscu pełnym słońca, następującym po długim zimowym czasie jego braku. Trudno więc dziwić się wagarowiczom…

*Ceres, Cerera – w mitologii rzymskiej bogini wegetacji i urodzajów. Zaczęła być utożsamiana z grecką Demeter prawdopodobnie w V wieku p.n.e.

Kult Ceres był popularny wśród plebejuszy. Jej święto Cerialia (Ceriales) obchodzono 12 kwietnia. W trakcie uroczystości ofiarowano bogini pierwsze snopki zbóż. Ludzie przebierali się w białe stroje, a biedni dostawali poczęstunek na koszt państwa. Jej kult szerzący się zwłaszcza wśród kobiet, zyskał potem pewne rysy mistyczne, chociaż nie w takiej mierze, jak np. misteria eleuzyjskie.

** Dziewanna – bogini słowiańska z panteonu Długoszowego, utożsamiana przez Długosza z rzymską Dianą, wymieniona wspólne z Marzanną.

Dziewanna powstała prawdopodobnie w wyniku zdublowania przez Długosza postaci Marzanny i w opozycji do niej, jako bogini związana z życiem i roślinnością, w oparciu o roślinę o tej nazwie lub słowo „dziewczyna”. Jako ewentualne ślady istnienia kultu Dziewanny podawano np. zwyczaj przystrajania lalki podczas obrzędu maika czy znany na Podlasiu zwyczaj oprowadzania przystrojonej w kolorowe szaty i kwiaty dziewczyny zwanej Królewną. Niewykluczone, że Dziewanna i Marzanna mogły być dwoma obliczami jednej bogini, pani życia i śmierci zarazem; wskazywać mogą na to podobne analogie w innych indoeuropejskich wierzeniach (jak Kora-Persefona czy dwa oblicza Hel), jednak brak danych źródłowych uniemożliwia wyciąganie takich wniosków.

Jak i kiedy witają wiosnę Bułgarzy? Przeczytasz TUTAJ.

Źródło: Wikipedia.org