Przed kilkoma miesiącami przetoczyło się przez Polskę prawdziwe piłkarskie szaleństwo – Euro 2012. Organizacja mistrzostw były w centrum uwagi wielu z nas – także tych, którzy na co dzień piłką się nie interesują czy wręcz jej nie lubią. Emocje już nieco opadły, pojawiło się wiele refleksji, wniosków i podsumowań dotyczących różnych płaszczyzn – kondycji polskiej piłki, zadłużonych miast – organizatorów, wizerunku Polski za granicą czy naszej sprawności organizacyjnej. Jest to jednak również, a może przede wszystkim, doskonały punkt wyjścia, by przyjrzeć się piłce nożnej jako takiej. Jaką drogę przebyła, by z rozrywki angielskich robotników stać się sportem przekraczającym granice kontynentów? Czy dzisiejszy futbol to jeszcze ten sam sport, co trzydzieści lat temu? Czy wciąż najważniejszą wartością jest sportowa rywalizacja i fair play? Jak na najpopularniejszy sport świata wpłynęła jego komercjalizacja? Na ile zmiany w futbolu pokrywają się z przemianami naszego świata społecznego? Wpływają na nie czy są ich efektem? A może jedno i drugie…?

Na te i wiele innych pytań odpowiadają w książce Postfutbol trzej specjaliści różnych dziedzin, których zainteresowania spotykają się w charakterystycznym punkcie – na stadionie. Mariusz Czubaj to profesor antropologii kultury w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej, zajmujący się m. in. badaniem kultury popularnej i antropologią sportu. Jacek Drozda jest kulturoznawcą i doktorantem w Instytucie Kultury i Komunikowania SWPS w Warszawie, zaś Jakub Myszkorowski to trener i analityk piłkarski. Razem stworzyli treściwy i frapujący esej o futbolu i jego miejscu w ponowoczesnym świecie; książkę, która, wbrew pozorom, zainteresuje także osoby, którym na co dzień daleko do postawy kibica.

A dlaczego właściwie Postfutbol? Co autorzy chcą nam powiedzieć, nadając taki tytuł? Czemu nie Futbol po prostu? Nietrudno tu doszukać się nawiązania do postmodernizmu, czy, jak powiedziałby Zygmunt Bauman, do późnej nowoczesności. Podkreślenie przedrostka „post” w książce pojawi się nie raz, a autorzy odróżnią współczesną piłkę nożną, czyli postfutbol właśnie, od futbolu i… prefutbolu, a więc swoistej piłkarskiej prehistorii. Spojrzenie na najpopularniejszą na świecie dyscyplinę sportową z tej kulturowej perspektywy jest jednym z zasadniczych atutów książki.

Postfutbol nie jest publikacją (tylko) o historii futbolu czy prostym sprawozdaniem z tego zjawiska. Owszem, odnajdziemy to wiele historycznych ciekawostek oraz ogólny zarys rozwoju piłki nożnej. Przyjrzymy się jej u samych początków, gdy w XIX wieku stała się grą „podwórkową” (lub raczej: robotniczą). Przeczytamy, jak pragnący ochronić zasadę fair play oraz pasję i wartości związane ze sportem amatorskim działacze sprzeciwiali się profesjonalizacji futbolu (dziś trudno sobie to wyobrazić, ale jeszcze z końcem XIX wieku uważano, że z grania za pieniądze nie wyniknie nic dobrego). Dowiemy się, jak na popularność i kształt futbolu wpłynęły radio i telewizja, dotrzemy wreszcie do rewolucji i – niestety – gwałtownej komercjalizacji, jakiej uległa piłka nożna wraz z pojawieniem się telewizji kablowej i satelitarnej. Zajrzymy za kulisy polityki klubów piłkarskich, przeczytamy o udanych i nieudanych transferach piłkarzy.

To jednak nie wszystko – Postfutbol oferuje znacznie więcej treści; zagadnienia, spostrzeżenia i fakty, które mogą zainteresować każdego, kto stara się wnikliwie badać współczesną kulturę i zjawiska społeczne a nawet polityczne – okazuje się bowiem, że piłka nożna nie tylko ma na nie istotny wpływ, ale nierzadko wręcz je kształtuje. Wbrew temu, co na co dzień może się nam wydawać, futbol czy postfutbol jako zjawisko kulturowe jest bardzo złożony i poddaje się analizie na wielu płaszczyznach. Jak piszą autorze we wstępie: W piłce nożnej koncentrują się podstawowe dylematy ponowoczesności – związane z tożsamością w jej rozlicznych wymiarach, z napięciami między tym, co lokalne, i tym, co globalne, między bezpośrednim doświadczeniem i jego medialnym obrazem, między subkulturowym i fanowskim podejściem do kultury a regułami marketingu, reklamy i ekonomii. Można powiedzieć, że między futbolem i tymi obszarami następuje sprzężenie zwrotne: postfutbol daje wgląd w te węzłowe problemy kultury, one zaś stają się częścią piłki nożnej. Przeczytamy tu o „technofutbolu”, komercyjnym, wręcz przemysłowym, przedkładającym technologię nad czynnik ludzki. Rozważymy, kiedy mecz jest spektaklem, a kiedy zdarzeniem, w którym widzowie biorą udział, zastanowimy się nad naturą sportowej rywalizacji i jej wypaczeń oraz nad przeniesieniem tej rywalizacji z drużyn na ich fanki i fanów, kibiców, którzy niekiedy zmieniają się w „kiboli”. Przeczytamy o ciele kibica i ciele piłkarza m. in. jako o nośniku rozmaitych treści.

Mimo miejscami niepokojących (szczególnie dla kibicek i kibiców) i gorzkich konstatacji i spostrzeżeń, w szczególności dotyczących nasilającej się komercjalizacji futbolu, książka przemawia językiem sympatii dla tego sportu i zawiera ostrożnie optymistyczne prognozy co do jego przyszłości. Autorzy nie bawią się jednak we wróżenie z fusów, skupiają się przede wszystkim na aktualnej sytuacji, poddając ją wnikliwej, wielopłaszczyznowej analizie. Sięgają przy tym do wielu źródeł, przytaczają interesujące fakty i wypowiedzi – książka zawiera liczne przypisy i bogatą bibliografię. Nie jest to też lektura łatwa, choć uważam ją zdecydowanie za przyjemną. Napisana eleganckim, profesjonalnym, ale przyjaznym stylem dalekim od chłodnych i bezosobowych analiz, wymaga jednak od czytelnika pewnych kompetencji, znajomości choćby podstawowych pojęć z zakresu kulturoznawstwa czy socjologii. Jednocześnie daleko jej do naukowego żargonu.

Postfutbol to pisany potoczystym, złożonym, atrakcyjnym językiem esej, który warto czytać z uwagą – nie ma tu zbędnych słów i każde zdanie wnosi jakąś nową treść czy sens. Nie brak w nim oryginalnych myśli i trafnych spostrzeżeń, a lektura całości zdecydowanie wzbogaca wiedzę o współczesnym świecie. Książkę z powodzeniem polecić mogę zarówno kibicom czy kibickom, którzy pragną na bardziej pogłębionym poziomie wiedzieć, w czym uczestniczą, jak i niezwiązanym ze sportem obserwatorom i obserwatorkom współczesności, ciekawym naszego społecznego świata i dostrzegającym lub chcącym dostrzec powiązania między pozornie odległymi zjawiskami jakie w nim zachodzą.

Fragment książki przeczytasz TUTAJ.

Tytuł: Postfutbol. Antropologia piłki nożnej
Autorzy: Mariusz Czubaj, Jacek Drozda, Jakub Myszkorowski
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Katedra
Data wydania: 2012
Oprawa: miękka
Liczba stron: 288
Wymiary: 201 x 24 x 127
Kategoria: esej, antropologia, kultura, piłka nożna