O książce:

Wspólnota symboliczna winna wzbudzić zainteresowanie czytelników z kilku powodów. Pierwszy to problematyka. Drugim jest świetna kompozycja rozważań. Trzecim – język książki, maksymalnie przejrzysty, unikający żargonu nauk humanistycznych i społecznych, pełen odwołań do soczystych, niekiedy absurdalnych, niekiedy porażających wypowiedzi i faktów. Autor perswaduje umiejętnie – zobaczcie, tacy także jesteśmy, my, Polacy XXI wieku.

Obiektem rozważań Krzysztofa Jaskułowskiego są przede wszystkim realia polskie ostatnich dwóch dziesięcioleci, ale zawsze konfrontowane z odleglejszymi tradycjami nacjonalizmu, ożywianymi dzisiaj w nowym – europejskim i globalnym – kontekście rzekomych zagrożeń dla narodowej substancji. I tak kolejno udajemy się na „pola minowe” dyskursywnej wojny kulturowej (jako walki o wartości). Pierwsze z nich to głośna debata wokół recepcji książki Jana Tomasza Grossa Strach, która stała się pretekstem do narodowej wiwisekcji różnych koncepcji historiografii i roli przeszłości w narodowej tożsamości. Następne szkice podejmują problem metaforyki poświęcenia i śmierci w nacjonalizmie, symboliki ziemi i języka w polskim dyskursie narodowo-religijnym, mitologizacji katastrofy smoleńskiej, symboliki krzyża postawionego na Krakowskim Przedmieściu oraz coraz gorętszy ostatnio temat statusu Ślązaków. Ostatni rozdział ma nieco „lżejszy” charakter, ale jest równie inspirujący, jako że szkicuje zarys, czym jest zjawisko pop-nacjonalizmu, przejawiające się w dziedzinie najbardziej popularnej – w hegemonicznej dyscyplinie sportu, a więc w futbolu.
– prof. Wojciech Józef Burszta

Krzysztof Jaskułowski – historyk i socjolog, profesor nadzwyczajny w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej we Wrocławiu, członek Rady Naukowej Spraw Narodowościowych. Seria Nowa, współredaktor książkowej serii Nationalism across the Globe w wydawnictwie Peter Lang. Stypendysta m.in. Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Institute for Advanced Studies in the Humanities w Edynburgu i John Kluge Center w Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie. Napisał m.in. dwie książki: Mityczne przestrzenie nacjonalizmu. Historia i mit w walijskiej ideologii narodowej oraz Nacjonalizm bez narodów. Nacjonalizm w koncepcjach anglosaskich nauk społecznych.

Tytuł: Wspólnota symboliczna. W stronę antropologii nacjonalizmu
Autor: Krzysztof Jaskułowski
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Katedra
Data wydania: 2012
Liczba stron: 236
Oprawa: miękka
Kategoria: esej, kultura, antropologia

Wspólnota symboliczna. W stronę antropologii nacjonalizmu
Krzysztof Jaskułowski
(fragment)

Punktem wyjścia książki jest założenie, że nacjonalizm to przede wszystkim kompleks mityczno-symboliczny – by odwołać się do sformułowania Anthony’ego D. Smitha. Na ogół badacze i publicyści nie doceniają tego niezwykle istotnego aspektu nacjonalizmu. Interesują się zwykle bardziej „twardymi” faktami z zakresu gospodarki czy polityki albo skupiają się na analizie wyraźnie artykułowanych ideologii narodowych. Nacjonalizm ma oczywiście związek z gospodarką, polityką, państwem czy ideologią, jednak jego specyfiki trzeba szukać przede wszystkim w sferze mityczno-symbolicznej. Jak przekonywał Benedict Anderson powinniśmy traktować nacjonalizm jako coś związanego z pokrewieństwem czy religią, a nie z liberalizmem czy faszyzmem. Amerykański historyk proponował antropologiczną definicję narodu (nawiązuje do niej tytuł mojej książki): „jest to wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako nieuchronnie ograniczona i suwerenna”. Pojęcie wyobrażania nie cechuje się jednoznacznością i może kojarzyć się z czymś nierzeczywistym, wymyślonym i fantastycznym. Sam Anderson wyjaśniał tę kwestię w następujący sposób: „jest wyobra¬żona, ponieważ członkowie nawet najmniej licznego narodu nigdy nie znają więk¬szości swych ro-daków, nie spotykają ich, nic nawet o nich nie wiedzą, a mimo to pielęgnują w umyśle obraz wspólnoty” . Nie ma tutaj przeciwstawienia realności i nierealności, lecz opozycja konkretności i abstrakcji, znajomości i anonimowości, bezpośredniości i pośredniości kontaktów międzyludzkich. Anderson wskazywał na rolę symboli, które umożliwiają konkretne i naoczne przedstawienie abstrakcyjnej narodowej wspólnoty.

Artykuły zamieszczone w książce mają charakter dość swobodnych refleksji, niepretendujących do systematycznej i wyczerpującej analizy tematu. Często powstawały niejako „na gorąco”, w wyniku obserwacji bieżących wydarzeń. Nie znajdziemy zatem w pracy całościowej i spójnej antropologicznej teorii narodu i nacjonalizmu – nie było to moim zadaniem. Wiele kwestii teoretycznych nie zostało więc definitywnie rozstrzygniętych i wymaga dalszych analiz. Na przykład szczególnie ważna wydaje się problematyka racjonalności (w tym racjonalności działań politycznych) w kontekście używania i nadużywania symboli w sferze publicznej. Problematyka to pojawia się niemal w każdym rozdziale, jednak nawet jej pobieżne omówienie wymagałoby znacznego poszerzenia objętości książki. W pracy stawiam sobie bardziej ograniczone zadanie: próbuję przede wszystkim przeprowadzić analizę symbolicznego wymiaru różnych przejawów nacjonalizmu, posługując się w miarę prostym językiem i nie obciążając pracy nadmiernym „naukowym aparatem”. Przypisy zostały zatem zredukowane do minimum, a w bibliografii wymieniam, poza nielicznymi wyjątkami, jedynie pozycje cytowane. Moim celem jest zwrócenie uwagi na potrzebę badań nad rolą symboli w polityce, a także na konieczność podejmowania takich analiz w polskiej publicystyce. Ta ostatnia zbyt rzadko zajmuje się takimi kwestiami.

Wszystkie artykuły w mniejszym lub większym stopniu dotyczą Polski. Większość z nich była już publikowana, aczkolwiek zostały teraz przejrzane i niekiedy znacznie poprawione (zob. źródła pierwodruków, s. XXX). Najbardziej naukowy i systematyczny charakter ma rozdział pierwszy, poświęcony zjawisku, które można określić mianem „nacjonalizacji kultury i historii”. Kolejne artykuły są bardziej opisowe, chociaż pojawiają się w nich również wątki teoretyczne, które dotyczą przede wszystkim trzech problemów: czym jest symbol i jakie pełni funkcje, co to jest naród i nacjonalizm, a także co charakteryzuje myślenie mityczne. I tak kolejne rozdziały dotyczą odpowiednio: recepcji książki Jana Tomasza Grossa Strach, zwłaszcza w kontekście dwóch różnych koncepcji historiografii i roli, jaką odgrywa wizja przeszłości w narodowej tożsamości, metaforyki poświęcenia i śmierci w nacjonalizmie, symboliki ziemi i języka w polskim dyskursie narodowo-religijnym, mitologizacji katastrofy smoleńskiej, symbolice krzyża postawionego na Krakowskim Przedmieściu, problemowi statusu Ślązaków, a także związkom między piłką nożną a nacjonalizmem.