Irena Eichlerówna była jedną z najoryginalniejszych i najwybitniejszych aktorek XX wieku. Porównywano ją do Heleny Modrzejewskiej, nazywano polską Eleonorą Duse. Uważana była za mistyczkę sceny, która potrafi zagrać wszystko. Miała niezwykły głos, z którego uczyniła instrument i posługiwała się nim jak śpiewaczka operowa. Doskonale czuła się jako wielka tragiczka i z ról dramatycznych była najbardziej znana, lubiła też jednak grać w komediach. Spektakle z jej udziałem wystawiano po kilkaset razy. Stworzyła swój własny styl, zwany eichlerowskim. Była jednocześnie aktorką bardzo nowoczesną i ostatnią wielką gwiazdą w stylu XIX wiecznego teatru. Jeszcze za życia stała się legendą.

Przyszła na świat 19 kwietnia 1908 roku w Warszawie. Kształciła się w gimnazjum Janiny Tymińskiej, a następnie w gimnazjum im. Marii Konopnickiej. Jej związek z teatrem zaczął się w tych czasach udziałem w przedstawieniach szkolnych.

W 1926 roku rozpoczęła studia w Państwowej Szkole Dramatycznej przy warszawskim Konserwatorium Muzycznym, gdzie jej nauczycielami byli między innymi Aleksander Zelwerowicz, Wojciech Brydziński, Mariusz Maszyński. Po egzaminie kończącym studia w 1929 roku odrzuciła zaproszenie Arnolda Szyfmana do Teatru Polskiego i wyjechała z Zelwerowiczem do Wilna, gdzie przez dwa lata występowała w Teatrze na Pohulance. Stworzyła tam kreacje zauważone przez świat teatralny – oceniono je jako współczesne i wyraziste. O jednej z tych kreacji – tytułowej Turandot w sztuce Carla Gozziego – mówiono, że potrafiła połączyć w tej roli kobiecość i okrucieństwo.

Po rezygnacji Zelwerowicza z kierowania Teatrem na Pohulance wyjechała z Wilna i na krótko podjęła angaż w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Następnie, również krótko, współpracowała z Teatrami Miejskimi we Lwowie, szeroko znanymi wówczas w Polsce dzięki kierującemu nimi Wilamowi Horzycy. Jej role na tej scenie cieszyły się uznaniem publiczności i krytyki, a kreacja niemieckiej kobiety – szpiega Anny Lesser w napisanej specjalnie dla niej przez lwowskiego spikera radiowego Jerzego Tepę sensacyjnej sztuce szpiegowskiej Fräulein Doktor (1933) (Faktomontaż prawdziwy w 6-ciu odsłonach z epilogiem) wywołała aplauz widzów i recenzentów. Eichlerówna grała w niej sześć wcieleń Anny Lesser.

Irena Eichlerwna Mieczyslaw Milecki Polish actorsZnaczącą rolą była postać Kleopatry w sztuce Cypriana Kamila Norwida w adaptacji Horzycy – dodatkowo było to pierwsze wprowadzenie Norwida na scenę. Te i inne role spowodowały, że uznano ją za aktorkę posiadającą wrodzone umiejętności do odgrywania scenicznych postaci tragicznych. Zwracano uwagę na dojrzałą technikę pozwalającą osiągnąć oryginalność i wyrazistość postaci oszczędnymi środkami wyrazu. W połączeniu ze starannym opracowaniem kolejnych kreacji pozwalało to na sugestywne i przekonujące prezentowanie złożonych wnętrz granych bohaterek. Prowadziło to w przypadku wielu ról do nadawania postaciom cech i niuansów szerszych i głębszych niż pierwowzór literacki.

Jednocześnie podkreślano posiadanie przez nią jeszcze jednego waloru – głosu o wielkiej skali, którym znakomicie i subtelnie potrafiła operować. Konrad Swinarski, jak podaje A. J. Dąbrowski, wymyślił na temat głosu Eichlerówny anegdotę, według której śpiewa ona nieustannie, nawet w bufecie, gdy zamawia herbatę, a gdy rozpoczęła się wojna i zawyły syreny, to wszystkim (słuchaczom radiowym) się zdawało, że to Eichlerówna śpiewa jeszcze.

Począwszy od 1934 roku uważana już za gwiazdę Eichlerówna podjęła stałą współpracęze scenami warszawskimi – Teatrem Polskim, a potem Teatrem Narodowym, z którym była związana przez ponad pięćdziesiąt lat. Gościnnie występowała we Lwowie i w Łodzi. Współpracowała z Leonem Schillerem i Erwinem Axerem w jego warsztacie dyplomowym (Panna Julia Augusta Strindberga).

Po wybuchu wojny ewakuowała się z Warszawy, i trafiła do Rumunii, a potem do Francji. Występowała tam dla żołnierzy i uchodźców polskich w przedstawieniach teatru zorganizowanego wspólnie z reżyserem Zbigniewem Ziembińskim. Po klęsce Francji w 1940 roku jako Stypińska wyjechała do Brazylii. Dostała tam angaż teatralny i radiowy. Pomimo sukcesu w 1945 roku w Teatrze Phoenix w Rio de Janeiro wkrótce po listownych namowach Arnolda Szyfmana zdecydowała o powrocie do Polski, co ostatecznie nastąpiło w 1948 roku.

irena-eichlerowna-Ta-Gabriela-1977Podjęła współpracę z teatrami warszawskimi, łódzkimi i poznańskimi oraz takimi dyrektorami i reżyserami jak Erwin Axer, Wilam Horzyca, Dobiesław Damięcki. Role jej cieszyły się zainteresowaniem publiczności, ale jednocześnie była angażowana bardzo rzadko. W rzeczywistości powojennej krytyka teatralna, często z pozycji socrealistycznych, wytykała jej manieryczność i udziwniony sposób posługiwania się głosem. Wraz z odwołaniem prymatu socrealizmu, od 1955 roku, występowała częściej, tworząc kolejne, według krytyki, wspaniałe kreacje. Ostatni raz wystąpiła na deskach teatralnych w 1986 roku w roli Matyldy von Zahnd w Fizykach Friedricha Dürrenmatta.

Oprócz teatru miała w swoim dorobku role filmowe, kilkanaście ról w Teatrze Telewizji oraz współpracę od 1930 roku z Polskim Radiem. Ta współpraca posłużyła Swinarskiemu do stworzenia wyżej przytoczonej anegdoty.

Jednym z wyznaczników jej filozofii zawodowej był pogląd, iż teatr jest grą, poprzez którą pokazuje się prawdę o życiu, a nie życie jako takie, i jest odrębnym rodzajem sztuki, rządzącym się własnymi prawami.

Posiadała odznaczenia i nagrody państwowe (wszystkie z czasów PRL), między innymi Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1952), Order Sztandaru Pracy I klasy (1959)[4] oraz nagrodę ministra kultury i sztuki I stopnia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie aktorstwa.

Była żoną bogatego przemysłowca Bohdana Stypińskiego, którego poślubiła w latach 30’ XX wieku. Związek ten zapewnił jej niezależność materialną, mogła zatem pozwolić sobie na wybieranie ról pod kątem artystycznym a nie zarobkowym.

Zmarła 12 września 1990 roku w Warszawie. Została pochowana na Starych Powązkach.

Filmografia:

1933 – Wyrok życia jako prokurator Krystyna
1936 – Róża jako Krystyna
1938 – Krwawa rosa jako pianistka
1948 – Powrót jako Elżbieta Gruszecka
1966 – Szyfry jako Zofia

Wybrane spektakle Teatru Telewizji:

1964 – Kochany kłamca jako Beatrice Stella Campbell
1967 – Król Edyp jako Jokasta
1967 – Wdowa po pułkowniku w roli tytułowej
1968 – Korespondencja Chopina
1972 – Dwa teatry jako matka
1977 – Mindowe jako Rogneda
1978 – Filomena Marturano jako Filomena
1984 – Wspomnienie jako Sara Bernhardt

Źródło: Wikipedia.org

 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *