René Magritte urodził się 21 listopada 1898 r. w Lessines w prowincji Hainaut w południowo-zachodniej Belgii jako syn handlarza Leopolda i modystki Reginy Bertinchamps. Miał dwóch młodszych braci o imionach Raymond i Paul. Dzieciństwo spędził m. in. w miejscowości Châtelet, do której w 1910 r. przeniosła się jego rodzina i gdzie uczęszczał na kurs rysunku. Kilka wspomnień z lat dziecięcych wywarło duży wpływ na późniejszą twórczość Magritte’a. Zachowane w jego pamięci wizje z dzieciństwa dotyczą: klatki, stojącej obok należącej do niego kołyski; balonu, który niespodziewanie wylądował na dachu domu rodzinnego oraz zabawy z koleżanką na starym cmentarzu, gdzie schodzili do krypt i na którym szczególną jego uwagę zwrócił artysta malujący pośrodku cmentarnej alejki³. Klatki, trumny, nagrobki często pojawiają się na obrazach Belga. W 1912 r. w życiu Magritte’a miało miejsce tragiczne wydarzenie, które również znacząco wpłynęło na jego malarskie przedstawienia. Matka artysty popełniła samobójstwo, rzucając się do rzeki Sambry⁴. Podobno młody Magritte nie widział ciała, jej twarz okryta była bowiem nocną koszulą. Okrutna przeszłość spowodowała, że wielu postaciom z jego późniejszych dzieł osłonił głowy jasnymi tkaninami.

Rok później, Magritte wraz z ojcem i braćmi zamieszkał w robotniczym mieście Charleroi, gdzie uczęszczał do szkoły średniej. Pasjonował się niemym kinem i prozą, m. in. Edgara Allana Poego⁵, malował w stylu impresjonistycznym. W wieku siedemnastu lat wyjechał do Brukseli na studia w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych. Spędził tam większość swego życia. W okresie studenckim nawiązał wiele przyjaźni z ludźmi ze świata sztuki. Początkowo tworzył obrazy inspirowane kubizmem i futuryzmem. W późniejszym czasie pracował w fabryce tapet. Projektował plakaty i reklamy. Brał udział w wystawach zarówno w Belgii jak i za granicą. Kochanką i muzą Magritte’a była, poznana przez niego w wieku piętnastu lat, Georgette Berger, którą spotkał ponownie, i z którą ożenił się w 1922 r. Punktem zwrotnym w twórczości artysty stało się ujrzenie reprodukcji obrazu Giorgia de Chirica Pieśń miłosna. Moment ten uważany jest za początek doświadczeń malarza z surrealizmem. Jego pierwsze kolaże powstały pod wpływem sztuki Maxa Ernsta⁶. Od 1926 r. Magritte należał do belgijskiej grupy surrealistycznej. Rok później, w galerii Le Centaure odbyła się jego pierwsza indywidualna wystawa. W tym okresie wraz z żoną zamieszkał na przedmieściach Paryża. Będąc we Francji, aktywnie udzielał się w kręgu grupy nadrealistycznej. Spotykał się z surrealistami paryskimi, m. in. André Bretonem i Paulem Eluardem. Współtworzył czasopismo La Révolution Surréaliste. W 1929 r. poznał Salvadora Dalego. W 1930 r. malarz powrócił z żoną do Belgii i wraz z bratem Paulem otworzył agencję reklamową Studio Dongo. Mimo komercyjnej działalności i konfliktów z Bretonem, w latach trzydziestych uczestniczył w najważniejszych wystawach surrealistów paryskich i współpracował z nimi przy realizacji wielu projektów. Niemiecka inwazja na Belgię spowodowała, że w 1940 r. na pewien czas przeniósł się na Południe Francji. Podczas okupacji eksperymentował z malarstwem, w 1943 r. na około cztery lata powrócił do stylu impresjonistycznego. Fazę tę nazywano „okresem Renoira” czy „surrealizmem w pełnym słońcu” (tak określał ją sam Magritte). M. in. za ten czas w działalności twórczej Belga i za jego przynależność do partii komunistycznej został „wyklęty” przez ruch paryski. Po tym, w 1948 r. w aktywności artystycznej Magritte’a nastąpił, jedynie trzymiesięczny, tzw. „okres krowy” (powstanie wielu obrazów zbliżonych stylem do fowizmu; w żywych, ostrych barwach). Szczyt sławy i możliwości twórczych Belga miał miejsce na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych. Surrealista wystawiał swe dzieła w wielu krajach, wykonywał też prace na duże zamówienia publiczne. Po latach konfliktów ostatecznie pogodził się z André Bretonem. W wieku sześćdziesięciudziewięciu lat (15 sierpnia 1967 roku) René Magritte zmarł w Brukseli na raka trzustki. Jego malarstwo jest jednak wciąż żywe.

Chociaż relacje Magritte’a z przywódcą nadrealistów – André Bretonem były skomplikowane (Belg nie zajmował się snem czy „pisaniem automatycznym”, tworzył tradycyjnie), jego obrazy w oryginalny sposób realizują podstawowe tezy ruchu surrealistycznego. Dzieła malarza są sprzeczne z prawami logiki. W przeciwieństwie do innych przedstawicieli kierunku np. Salvadora Dalego, w pracach Magritte’a rzadko pojawiają się dziwne twory o niewiadomym przeznaczeniu. Większość jego płócien przedstawia rzeczy dobrze znane z codziennego życia, np. meloniki, jajka, ptaki, chmury, beczkę, sztalugi, trąbę, krzesło, kwiaty, gipsowy tors. Ukazane przedmioty są jednak realne tylko pozornie. Nadrealista prowadzi grę z percepcją widza, igra z jego przyzwyczajeniami w postrzeganiu świata. Banalne rzeczy umieszczał w sytuacjach, w jakich ich nie spotykamy; nadawał im nowy porządek i niepokojące znaczenie. Krystyna Janicka dostrzega w twórczości surrealisty efekt wyobcowania (franc. dépaysement) przedmiotów z właściwego im kontekstu, co powoduje pozbawienie ich przypisywanego im znaczenia i nadaje im nowy, zazwyczaj zagadkowy sens⁷. René Magritte zestawiał ze sobą przedmioty niepasujące do siebie, wręcz kontrastowe. Nie odwzorowywał rzeczywistości, przekształcał ją lub tworzył na nowo. Wymagał od odbiorcy świeżego i naiwnego spojrzenia na otaczający go świat. Nadawał swoim dziełom dziwaczne tytuły, nie pasujące do prezentowanej wizji. Dzięki temu zmuszał widza do myślenia, wywoływał nieznane wcześniej skojarzenia i sensy. Prace Belga są niezwykle poetyczne, tajemnicze, metaforyczne. To zagadki, które ma rozwikłać odbiorca. Obrazy Magritte’a ujawniają erotyczną wrażliwość artysty, chętnie przedstawiającego akty i najbardziej zaskakujące metamorfozy ciała. Rozczłonkowuje je, zestawia w nieoczekiwany sposób, scala z ubiorem. Wykonuje wiele zabiegów na twarzy ludzkiej, np. nanosi na twarz anatomię kobiecego ciała. Jego dzieła bawią i intrygują, wyzwalają widza z nawyków myślenia. Najpopularniejsze płótna belgijskiego artysty to m. in. Dola człowiecza, Terapeuta, Filozofia w buduarze, Mężczyzna w meloniku, Syn człowieka, Gwałt.

Twórczość René Magritte’a stała się niebywałą inspiracją dla współczesnej kultury. Np. w 2007 r. w Internecie pojawiła się gra przygodowa zatytułowana Magritte. Stanowi ona surrealistyczną podróż przez Wrocław. Autorem projektu jest dziennikarz i fotoreporter –  Marcin M. Drews. Gra znalazła wielu entuzjastów.  

Geniusz René Magritte’a trafnie podsumował dziennikarz – Jacek Tomczuk: Bez jego obrazów trudno wyobrazić sobie współczesną reklamę, inni widzą w nim ojca Photoshopa. Ale René Magritte to przede wszystkim genialny malarz – wciąż odkrywany na nowo⁸.

Przypisy:

1. A. Włodarczyk-Kulak, M. Kulak, O sztuce nowej i najnowszej. Główne kierunki artystyczne w sztuce XX i XXI wieku, Warszawa – Bielsko-Biała, 2010 s. 193.
2. K. Janicka, Surrealizm, Warszawa, 1973, s. 106.
3. M. Paquet, René Magritte 1898-1967. Widzialna myśl, Köln, 2003, s. 11.
4. Sambra – rzeka płynąca we Francji i Belgii.
5. Edgar Allan Poe (1809-1849) – poeta i pisarz amerykański, reprezentant romantyzmu w literaturze amerykańskiej.
6. Max Ernst (1891-1976) – niemiecki malarz, rzeźbiarz, grafik, pisarz. Jeden z najważniejszych reprezentantów surrealizmu. Twórca wielu kolaży.
7. K. Janicka, op. cit., s. 106.
8. http://www.rp.pl/artykul/924502.html

Bibliografia:

1. Janicka, Krystyna, Surrealizm, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1973.
2. Paquet, Marcel, René Magritte 1898-1967.Widzialna myśl, TASCHEN/TMC Art, Köln, 2003.
3. Włodarczyk-Kulak, Anita; Kulak, Maurycy, O sztuce nowej i najnowszej. Główne kierunki artystyczne w sztuce XX i XXI wieku, wyd. 1, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa – Bielsko-Biała, 2010.
4. http://www.rp.pl/artykul/924502.html

Zapraszamy do obejrzenia galerii dzieł malarza: