Johan Brouwer, holenderski historyk i powieściopisarz specjalizujący się w dziejach XVI – wiecznej Hiszpanii, analizuje tragiczne koleje losu Joanny, przedstawiając rozmaite koncepcje historiografów dotyczące różnych aspektów osobowości i życia szalonej królowej. Zagłębiając się w historyczne dokumenty i relacje oraz opinie współczesnych naukowców, próbuje oddać sprawiedliwość pokrzywdzonej monarchini i dotrzeć do prawdy, rozwiązać jej zagadkę, która od wielu lat stanowi przedmiot fascynacji nie tylko historyków.

Joanna była jednym z pięciorga dzieci Izabeli i Ferdynanda – pary, która uczyniła Hiszpanię zjednoczonym królestwem, ostatecznie złamała potęgę Maurów i za zasługi dla Kościoła i chrześcijaństwa została obdarzona przydomkiem Królów Katolickich. Dynastyczne małżeństwo z Filipem I, synem cesarza rzymsko-niemieckiego, miało umocnić polityczne przymierze Hiszpanii ze Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego i osłabić jej odwiecznego wroga, Francję. 17-letnia Joanna bez pamięci zakochała się w swym młodym i przystojnym mężu o wykwintnych manierach i upodobaniach do luksusu i rozrywek, jednak jej małżeństwo nie było szczęśliwe. Książę Burgundii zdradzał Joannę na prawo i lewo, zaś jego wyskoki prowokowały gwałtowne sceny zazdrości; młoda księżna popadała w zmienne nastroje, w których okresy depresji i apatii przeplatały akty furii i agresji, dochodziło nawet do rękoczynów. To właśnie w tym czasie Filip zaczął zamykać żonę w odosobnieniu i kto wie, czy to właśnie zachowanie córki – która po śmierci starszego rodzeństwa i ich dzieci została następczynią tronu Hiszpanii – nie natchnęło jej ojca, króla Ferdynanda, do utrwalenia opinii o jej chorobie umysłowej, by tym samym odsunąć ją od rządów i samemu przejąć władzę… Koniec końców Joanna, którą zdrady męża wyprowadzały z równowagi, a miłość do Filipa nie znajdowała spełnienia, stała się pionkiem w politycznej grze między ojcem a mężem, którzy za jej plecami podpisali układ o podziale władzy z wyłączeniem prawowitej królowej, gdyby ta okazywała jakiekolwiek oznaki psychicznej niestabilności.

Nagła śmierć Habsburga zmieniła sytuację na politycznej szachownicy. Zachowanie pogrążonej w żałobie Joanny, która nie wahała się otwierać trumny z ciałem ukochanego męża i odbywała wielomiesięczne wędrówki w kondukcie, zakończone po ponad dwóch latach od śmierci Filipa, dało pretekst Ferdynandowi do uznania ją za obłąkaną. Uwięził on córkę w twierdzy Tordesillas, uzurpując sobie władzę, która mu się nie należała. Joanna Szalona, do końca kochana przez lud, spędziła w niewoli ponad pięćdziesiąt lat, najpierw z rozkazu ojca, potem syna – Karola V Habsburga, zabierając tajemnicę swego życia do grobu.

Jaka właściwie była Joanna? Jednoznaczna odpowiedź na to pytanie, tak jak przed laty, wydaje się niemożliwa. Już współcześni mieli na temat jej domniemanego szaleństwa odmienne zdania i do dziś opinie o osobie królowej i jej losie są krańcowo różne: widziano w niej kobietę obłąkaną bądź ofiarę politycznych ambicji krewnych, zaś każdy z tych poglądów jest do pewnego stopnia uzasadniony, choć nie wyczerpuje problemu. Dla każdego, kto bierze pod uwagę głównie interesy polityczne i korzyści, jakie mężczyźni życia Joanny odnieśli z odsunięcia jej od tronu, będzie ona ofiarą intryg i nienasyconej żądzy władzy. Ten zaś, kto skupi się wyłącznie na zmiennych nastrojach, chorobliwej zazdrości o męża i dziwacznych zachowaniach królowej, nie podda w wątpliwość tezy o jej chorobie umysłowej. Johan Brouwer zapoznaje czytelnika z każdą z tych koncepcji, analizuje wszelkie dostępne informacje o postawach i opiniach osób współczesnych Joannie oraz prezentuje wnioski znanych badaczy tematu z ostatnich stu lat. Przytacza naprawdę wiele opinii (historyków, psychologów, znawców języka i literatury hiszpańskiej), niezwykle szczegółowo i wnikliwie je omawia, podkreśla mocne strony teorii i wytyka ich słabe punkty. Pozwala czytelnikowi poznać tło historyczne i obyczajowe oraz meandry XVI – wiecznej europejskiej polityki, by można było samemu ocenić, jak dalece opinia o królowej była słuszna i sprawiedliwa. Zwraca uwagę, że choć rozważania nad stanem umysłu Joanny są bardzo przekonujące, to jednak z pewnością nie ogarniają całej jej tragedii i nie wyjaśniają wszystkiego. Faktem jest, że na jej domniemanym szaleństwie skorzystali krewni oraz że w jej rodzinie tak wcześniej, jak i później zdarzały się choroby umysłowe (babka Joanny, ale też jej syn Karol V, wnuk Filip II i jego najstarszy syn Don Carlos cierpieli na zaburzenia psychiczne); nie ulega wątpliwości, że chwiejny charakter, traumatyczne doświadczenia w młodości i wieloletnia niewola pozostawiły głębokie ślady w jej duszy, choć z drugiej strony okresy załamań przeplatały się z okresami aktywności, kiedy królowa podejmowała decyzje godne wytrawnego polityka i wybitnego męża stanu. W każdej koncepcji tkwi ziarno prawdy, jednak żadna nie wyczerpuje skomplikowanej osobowości Joanny i jej dramatycznych losów, które można by podsumować słowami Piotra Martyra: nemini datur intelligere, prawdziwe pojąć nikomu nie jest dane. Dla mnie Joanna Szalona pozostaje kobietą namiętną, ekstrawagancką w zachowaniu, czasem popędliwą, ale w żadnym wypadku chorą psychicznie, choć tak chcieli jej bliscy i jako taka przeszła do historii.

Polecam znakomitą biografię królowej Kastylii każdemu, kogo interesują niezwykłe, tragiczne losy kobiety, której jedyną winą była nieodwzajemniona miłość i żądni władzy, bezwzględni mężczyźni, jacy ją otaczali.

Autor: Johan Brouwer
Tytuł: Joanna Szalona
Tytuł oryginału: Johanna de Waanzinnige
Przekład: Halina Leonowicz
Wydawca: Państwowy Instytut Wydawniczy
Data wydania: 1991
Liczba stron: 200
Okładka: twarda z obwolutą
ISBN:83-06-02019-7
Kategoria: biografia, historia

Autorka recenzji prowadzi bloga pod adresem: http://zwiedzamwszechswiat.blogspot.com/