Na przestrzeni ostatnich kilku lat skandynawski kryminał nie tylko przebojem zdobył polski rynek wydawniczy, ale też ugruntował na nim swoją pozycję – i to nie za sprawą rozbuchanego marketingu, ale doskonałej jakości tekstów. Dotychczas polski czytelnik miał styczność ze skandynawskimi mistrzami gatunku jedynie na kartach powieści; tym razem w jego ręce trafia publikacja ze wszech miar wyjątkowa – Ciemna strona to bowiem antologia szwedzkich opowiadań kryminalnych – pierwsza taka wydana poza Skandynawią, zawierająca teksty nigdy dotąd nie publikowane – a dokładnie – zbiór siedemnastu utworów dwudziestu pisarzy, w tym bardzo dobrze znanych czytelnikowi, jak Henning Mankell, Stieg Larsson, Johan Theorin czy Åsa Larsson, jak również tych mniej rozpoznawalnych. Celem niniejszej publikacji było zapoznanie czytelnika z różnorodnością współczesnej szwedzkiej literatury kryminalnej oraz odzwierciedlenie kierunków jej rozwoju – czy został on osiągnięty? O tym za chwilę.
Ciemna strona, jak każda antologia, prezentuje atrakcyjną rozpiętość stylistyczną, tematyczną i gatunkową, jednak teksty w niej zamieszczone mają pewną wspólną cechę, charakterystyczną dla twórczości skandynawskich pisarzy: oszczędny, często minimalistyczny styl i umiejętność budowania sugestywnego, mrocznego nastroju harmonizującego z surową, posępną przyrodą – i to niezależnie od tego, czy fabuła opowiadania koncentruje się na jego aspekcie kryminalnym, obyczajowym czy psychologicznym. A różnorodność gatunkowa zamieszczonych w zbiorze opowiadań jest doprawdy imponująca – obok utworów stricte kryminalnych, z tradycyjnie i wyraźnie zarysowaną intrygą, czytelnik znajdzie tu teksty utrzymane w konwencji thrillera psychologicznego, obyczajówki, powieści grozy czy horroru, a nawet science fiction.
Do najciekawszych i najlepszych opowiadań zdecydowanie trzeba zaliczyć Sanie pocztowe Asy Larsson, którego fabuła, osadzona w siermiężnych realiach szwedzkiej osady sprzed stu lat, oscyluje wokół sprawy morderstwa pocztowego kuriera i jego pomocnika. To prawdziwa perełka tej antologii – autorka, w wymagającej krótkiej formie, zawarła nie tylko ciekawą intrygę kryminalną, ale i nakreśliła wyraziste tło społeczne oraz niezwykle wiarygodną pod kątem psychologicznym sferę motywacji i działań bohaterów. Także Alibi senora Banegasa Magnusa Monteliusa zwraca uwagę i wyróżnia się wśród pozostałych tekstów, głównie za sprawą intrygującego, przewrotnego konceptu, zaskakującej wolty i ironicznej wymowy.
W pamięć zapadają bardzo dobre teksty o wymowie społeczno – obyczajowej: Coś w jego oczach Daga Öhrlunda, gdzie policjantka prowadząca śledztwo w sprawie śmierci dziewczyny z rodziny kurdyjskich imigrantów mierzy się z własnymi uprzedzeniami i stereotypami „idealnego” szwedzkiego społeczeństwa, Ty zawsze przy mnie stój Malin Persson Giolito, który koncentruje się na emocjach matki gubiącej kilkuletnią córeczkę; emocjach sugerujących niejako drugie, niepokojące dno całej historii czy Późno ocknie się grzesznik Kateriny Wennstam, podejmujący temat homofobii, nietolerancji dla odmienności seksualnej i religijnego fanatyzmu. W krótkiej formie autorom udało się odzwierciedlić aktualne problemy szwedzkiego społeczeństwa i naświetlić jego bolączki w wymowny, przejmujący i skłaniający do refleksji sposób.
Całkiem nieźle prezentują się utwory ocierające się o horror czy powieść grozy. Spotkanie po latach koleżanek ze szkoły wprowadza klimat poczucia zagrożenia i nieokreślonego lęku, dając czytelnikowi szerokie pole do popisu w kwestii interpretacji zakończenia. Nigdy w rzeczywistości Ake Edvardssona, historia wyrafinowanej zemsty kobiety będącej ofiarą przemocy domowej toczy się co prawda w dość przewidywalnym trybie, ale zdecydowanie trzyma w napięciu i intryguje do samego końca.
Zupełnie dobrze bronią się teksty z dominującym aspektem psychologicznym, jak choćby Lubił swoje włosy duetu Cilli i Rolfa Börjlindów – całkiem przyzwoicie poprowadzona opowieść z perspektywy seryjnego mordercy, która choć niczym nie zaskakuje, budzi głęboki niepokój za sprawą umiejętnie budowanego nastroju i analizy psychologicznej bohatera. Warto też zwrócić uwagę na utwór Inger Frimansson, I w nasz ciemny dom, gdzie autorka, snując opowieść o planującej zemstę kobiecie, koncentruje się na mrocznych aspektach ludzkiej natury, motywie krzywdy i jej konsekwencjach.
Jak w każdym zbiorze opowiadań, także w Ciemnej stronie czytelnik znajdzie teksty słabe, nie wyróżniające się niczym szczególnym – na szczęście należą one do zdecydowanej mniejszości i ich obecność nie psuje ogólnego, bardzo dobrego wrażenia z lektury. W tym miejscu można wspomnieć o utworze Evy Gabrielsson Ostatnie lato Paula, gdzie po intrygującym wstępie napięcie stopniowo rozmywa się, a kierunek rozwoju fabuły zwyczajnie rozczarowuje.
Ciemna strona to antologia, w której rzeczywiście zgromadzono to, co szwedzka literatura kryminalna ma najlepszego do zaoferowania; znane nazwiska mistrzów gatunku to nie tylko wabik, ale gwarancja udanej, satysfakcjonującej lektury dla każdego szanującego się miłośnika kryminału. Autorzy zebranych tu tekstów udowadniają, że niemal bez wyjątku znakomicie sprawdzają się w krótkiej, wymagającej formie opowiadań, choć jest to wyzwanie, któremu nie każdy pisarz potrafi sprostać w sposób spełniający oczekiwania czytelnika. Interesujące pomysły, różnorodność gatunkowa, umiejętność budowania odpowiednio mrocznego nastroju, wyśmienicie prowadzona intryga – zgranie tych elementów w połączeniu ze znakomitym stylem i doskonałym warsztatem pisarskim potwierdzają mistrzostwo twórców i gwarantują naprawdę dobrą rozrywkę. Ciemna strona to jedna z najlepszych antologii, z jakimi dotychczas się zetknęłam, głównie pod względem ilości tekstów wyjątkowo dobrej jakości. Gorąco polecam!
Tytuł: Ciemna strona – antologia
Tytuł oryginału: A Darker Shade of Sweden
Przekład: Alicja Rosenau, Paulina Rosińska, Anna Topczewska, Ewa Wojciechowska
Wydawnictwo: Literackie
Data wydania: maj 2014
Liczba stron: 406
Okładka: miękka ze skrzydełkami
Kategoria: sensacja, kryminał
ISBN: 978-83-08-05341-6
Autorka recenzji prowadzi bloga pod adresem: http://zwiedzamwszechswiat.blogspot.com/